Een novelle van ongekende schoonheid

2019, 80 jaar nadat Hitler Polen binnenviel, na het geheime Molotov-Ribbentroppact waarbij Duistland en Rusland Polen onder elkaar hadden verdeeld. In deze periode speelt dit verhaal. Het verscheen in 2000 maar werd pas nu vertaald. Wlodzimierz Odojewski (1930 – 2016) een Poolse schrijver hier onbekend nu voor het eerst vertaald werk van hem, er mag nog verschijnen.

Ik ben gek op die kleine leespareltjes, novelles. Beperkt in omvang maar dikwijls heel omvangrijk in schoonheid. Een zomer in Venetië, hoort daarbij. Niettegenstaande deze Poolse schrijver reeds meerdere romans op zijn naam heeft staan is dit de eerste vertaling in het Nederlands, twintig jaar na verschijnen.

Hoofdpersonage Marek, een negenjarige jongen uit een begoed gezin hoort van zijn moeder dat hij mee mag op reis naar Venetië. Hij kijkt daar enorm naar uit en bereidt zich zorgvuldig voor, leert straatnamen uit het hoofd, zoekt op in encyclopedieën. Hij is echt voorbereid, alleen wordt de reis steeds maar uitgesteld, 1939. Marek vertelt dit alles vanuit het ik-perspectief en gebruikt zelfs zijn eigen naam soms in derde persoon, het is geschreven vanuit het zichtveld van een jongen van negen jaar, opgevoed in die tijd en onwetend gehouden. Hij begrijpt de onrust niet van de volwassenen, de dreiging van de aankomende inval het Duitse leger is er maar die wordt aan een klein kind niet verteld. Oorlogsdreiging is iets dat je niet zomaar op de schouders van een kind gooit. Die hangende onrust voelt hij wel en dat maakt hem onzeker. Als zijn vader, hij is reserveofficier, dan plots vertrekt en zijn moeder geen tijd meer heeft omdat zij zich op die aankomende omwentelingen moet voorbereiden is hij verward en wordt zelfs boos. Wat hem beloofd werd gaat niet door.

Als alternatief wordt hij samen met een paar andere kinderen naar het landgoed van tante Weronika gebracht in het niet nader omschreven dorp P. Daar zijn er alleen maar vrouwen, de mannen zijn gemobiliseerd. Tante Weronika is een wonderlijke vrouw die de leer van dr. Kneipp aanhangt en ’s morgens naakt doorheen de dauwdruppels loopt. Zij hoopte ooit van haar landgoed een kuuroord te maken maar dat ging niet door. Zijn eenzaamheid en teleurstelling wordt stilaan getemperd mede dankzij de ontmoeting met meisjes van zijn leeftijd en zijn allerliefste nichtje, die ontluikende aantrekkingskracht van het ander geslacht wordt mooi verwoord doorheen de ogen van een jongetje. Tussendoor maakt hij kennis met horden voortsjokkende vluchtelingen soms voor de Duitsers, soms voor de bolsjewieken. Oorlog krijgt een gezicht, zeker als zijn oudere broer onverwacht terugkeert van een jeugdkamp en plots zijn vader met gierende banden aankomt en weer verdwijnt. Maar hij ziet het niet, snapt het niet.

Het verhaal keert echter als hij op een dag, een kat achterna rennend ontdekt dat er in de grote kelders onder het landhuis water uit grond opwelt, helder, drinkbaar water. Hij is overtuigd dat hij een bron heeft ontdekt, het water stijgt. Als tante Barbara, die ook al was aangekomen roept dat zij morgen naar Venetië gaan ontstaat er een prachtig sfeervol en fantasierijk verhaal over een reis naar Venetië in de ondergrondse kelders waar alles onder water staat. Het doet mij denken aan La vita è bella. Er worden planken gelegd, de pingpongtafel wordt het San Marcoplein en er wordt rondgevaren in wastobbes. Maar hoe iedereen ook zijn best doet de harde realiteit van de oorlog sijpelt ook door.

Een zomer in Venetië is een prachtig verhaal dat je eens te meer overtuigd hoe waardevol fantasie kan zijn. De vertederende argeloosheid van een jong kind raakte mij en de hardheid waarmee zoiets kapot gemaakt wordt nog meer. Prachtig.