Leesgroep Gent Leest - 'Empusion' van Olga Tokarczuk
Om het leesseizoen in schoonheid af te sluiten hadden we onze hoop gesteld op een vrouwelijke auteur met naam en faam. Dat waren we aan onszelf verplicht enerzijds omdat deze jaargang geen uitsluitend mannelijke aangelegenheid mocht worden en anderzijds omdat we een liefde koesteren voor Nobelprijswinnaars. Perfect kiezen? Met ‘Empusion’ van Olga Tokarczuk dachten we in elk geval griezelig dicht in de buurt te komen.
In september 1913 reist student Mieczyslaw Wojnicz vanuit Lemberg naar een beroemd sanatorium in de bergen van Pruisisch Silezië. Hij neemt zijn intrek in een herenpension, waar patiënten uit heel Europa net als in Thomas Manns De Toverberg onophoudelijk met elkaar filosoferen. Ondertussen raakt Mieczyslaw gefascineerd door de vele verontrustende gebeurtenissen die zich in de omgeving voordoen. Wat hij nog niet weet, is dat duistere krachten het ook op hem gemunt hebben.
(Uitgeverij De Geus, vertaling Karol Lesman, 2023, p. 378.)
Olga Tokarczuk (°1962) is de belangrijkste Poolse auteur van haar generatie. Feministisch, politiek geëngageerd en activistisch zitten haar als gegoten. Haar prijzenkast afstoffen vraagt wat tijd. Ze ontving onder meer:
- 2x de Nike, de belangrijkst literaire prijs van Polen, voor de romans De rustelozen en De Jacobsboeken
- de International Booker Prize voor De rustelozen
- de Nobelprijs voor Literatuur "voor haar verbeeldende vertelkunst en haar encyclopedische passie die het overschrijden van grenzen als een manier van leven beschrijft"
- de Europese Literatuurprijs (jaarlijkse Nederlandse prijs voor de best roman uit een Europese taal in het Nederlands vertaald) voor de roman Empusion.
Wat vond de groep nu van Empusion met als ondertitel Een natuurgeneeskundig griezelverhaal?
Bij het initiële peilen naar de leesappreciatie bleek voor slechts één iemand de handschoen niet te passen, voor alle anderen was het van graag tot heel graag gelezen.
Voor taal en stijl was de lof zelfs unisono: wow, de vele knappe beschrijvingen (van de natuur), de fijne beeldspraak, de lange zinnen waarin je toch niet verdwaalt, de spitsvondige formuleringen, de rijke woordenschat, hoe er een uitstraling is van een opvallend passende statigheid, de onderliggende ironie waarmee de schrijfster de dwaze misogyne dialogen van de mannelijke pensiongasten presenteert, taalhumor – de titels ‘Een hoestsymfonie’ en ‘Meneer Sprongetje’. Met deze schrijfster staan je zintuigen bij voortduring op scherp.
‘Overal zag je ook ganzenveren liggen, de grote, waarmee je onze geschiedenis zou kunnen opschrijven, maar ook die kleine donzige die de vogels ontsnapten bij het baden of die tijdens verbeten hygiënische handelingen werden uitgepikt. De wind waaide ze tot boven de promenade, tot boven de bruggetjes over de beek, en sommige ervan zweefden hoog boven de daken van de huizen en observeerden vandaar de mensenwereld. Ook mochten ze graag aan mensenkleding blijven plakken, en elkaar veertjes van de schouders plukken was hier en daar ook een algemeen gebaar, waarmee zelfs een soort wederzijdse tederheid werd uitgedrukt, die voortkwam uit het gevoel van solidariteit onder zieken en – per slot van rekening – terdoodveroordeelden. (p. 269)
Wat het verhaal betreft was er meestal veel waardering voor:
- het mysterieuze en dreigende aspect
- de impact van bovennatuurlijke krachten
- de sfeerschepping
- de weergave van het tijdskader – hoe tbc behandeld werd,
- het feminisme – Tokarczuk brengt heel slim een bloemlezing van misogyne opvattingen over vrouwen door een (achteraan in het boek opgenomen) waslijst aan mannelijke auteurs te parafraseren
- het slim aansnijden van het thema gender (meer algemeen)
- de geheimzinnigheid rond de sekse van het hoofdpersonage Wojnicz (in het bijzonder); van versleten schoenen tot rijglaarsjes als fijn motief
- het te weten komen wat echt is (bijv. Tuntschi als sekspoppen) en niet echt (bijv. de groene likeur Schwärmerei.)
- het bijzondere wij-vertelstandspunt waarvan in het Pools onmiddellijk duidelijk is dat het een vrouwelijke meervoudige verteller is (zie verantwoording van de vertaler)
- de doordachte titel van het boek (samentrekking van empousa – schikgodin en symposion – hier dwaze (dronken)mannenpraat
- het offerthema en de link met het schilderij ‘Landschap met het offer van Isaak’ van de Vlaming Herri met de Bles (allebei echt!)
- het creëren van vragen bij de lezer.
Wat bij sommige lezers de appreciatie eerder deed afnemen:
- iets teveel aan vrouwonvriendelijke onzin in de dialogen, te repetitief
- het is niet altijd duidelijk wat er precies gebeurt
- de echte spanning is er pas in het laatste hoofdstuk
- het ontbreken aan emotie (wanneer iemand sterft)
- de bereiding en het eten van de traditionele Poolse soep czernina.
Op de achterflap van het boek presenteert de uitgever de eerste roman van Olga Tokarczuk sinds haar Nobelprijs als een briljant feministisch antwoord op De toverberg van Thomas Mann. Dit kan op geen bijval rekenen bij de groepsleden die Manns meesterwerk gelezen hebben Er is een link jazeker, maar is dit bedoeld als antwoord?
Meerdere recensies geven ook aan om daar niet op te focussen. Lezer, wees op je hoede voor wervende flapteksten!
En wij? Wij zijn hier altijd. (p. 361)
Dus hebben we nu al een afspraak voor na de zomer en wat voor één.
Dirk Lambrecht
KEUZE VOOR DE 1ste
BIJEENKOMST IN HET LEESSEIZOEN 25-26 OP 23/09
Het lied van ooievaar en dromedaris
Anjet Daanje
Elf personen vertellen het verhaal van een Britse schrijfster van een uitzonderlijke roman, die in de loop van de honderdzeventig jaar na haar dood de erkenning vergaart die zij tijdens haar korte leven moest ontberen.
Uitgeverij Passage, Groningen
p. 656
