Waar men boeken verbrandt,...
'Daar stond hij, midden in de menigte, en keek. Hij keek naar de gezichten in de flakkerende gloed van de fakkels en het vuur. Wat er die dag, 10 mei 1933, op het plein gebeurde, was voor een deel een autodafe, voor een deel politiek theater en voor een deel een heksensabbat. Hij keek toe hoe jongemannen een voor een naar de gloeiende resten liepen en dan geestdriftig teksten uitspraken als: "Tegen de vernietigende overschatting van onze impulsen, voor de nobelheid van de menselijke ziel! Ik vertrouw de werken van Sigmund Freud aan de vlammen toe." "Tegen het literaire verraad aan de soldaten in de wereldoorlog, voor het opvoeden van mensen in de geest van de waarheid! Ik vertrouw het werk van Erich Maria Remarque aan de vlammen toe." "Tegen de onbeschaamdheid en arrogantie, voor respect en eerbied voor de onsterfelijke Duitse volksgeest! Verslind, vlammen, de werken van Tucholsky en Ossietzky!" Eerder had hij een jonger man in het bruine uniform van Hitlers SA, een student misschien, horen schreeuwen:"Tegen hun decadentie en morele zwakte, voor fatsoen en moreel besef in gezin en staat! Ik vertrouw het werk van Heinrich Mann, Ernst Gläser en Erich Kästner aan de vlammen toe." Erich Kästner zelf, ingeklemd tussen de toeschouwers, wist dat het gevaarlijk was om hier te staan en getuige te zijn van het symbolisch vernietigen van zijn werken. De meute zou zich makkelijk tegen hem kunnen keren. Opeens schreeuwde een vrouw:"Maar daar staat Kästner. Daar!"'
Zo vangt Philipp Blom zijn hoofdstuk over het jaar 1933, getiteld 'Pogrom van het intellect' aan. Zo, wel niet helemaal zo, eigenlijk begint hij met een citaat van Heinrich Heine uit Almansor: "Dit was nog maar het eerste begin, want waar men boeken verbrandt, verbrandt men uiteindelijk ook mensen."
In Alleen de wolken dissecteert Philipp Blom het interbellum, de periode van 1918 tot 1938. Elk hoofdstuk is een jaar uit deze turbulente tijd. En telkens neemt hij een gebeurtenis uit dat jaar als kapstok om ons de ontwikkelingen op een bepaald domein, politiek, sociaal, cultureel, wetenschappelijk,...te schetsen. Heel terecht deelt hij de periode tussen de twee wereldoorlogen in in twee delen, nà de oorlog en vóór de oorlog, met het jaar 1929 als scharnierpunt.
Pas op, Alleen de wolken is zeker geen droge, ongeïnspireerde geschiedschrijving van feiten en gebeurtenissen. 'Alleen de wolken' is het derde deel dat volgt op 'Het verdorven genootschap' en 'De duizelingwekkende jaren', een historisch veelluik met een bredere filosofische aspiratie. Maar hierover laat ik Philipp Blom liever zelf aan het woord.
'Historici die zich met de ontwikkeling van het denken bezighouden, zoals Michel Foucault, hebben een rechte lijn getrokken van Kants cultus van de absolute rede in de achttiende eeuw naar de concentratiekampen en de goelags van de twintigste eeuw, en dat is volledig terecht. In 'Het verdorven genootschap' heb ik geschreven over deze opvatting van de verlichting en de gemarginaliseerde alternatieven. De opvattingen van Kant over de rede maakten een stortvloed aan ontwikkelingen, vernieuwingen en revoluties los. Maar ze konden ook worden verdraaid tot een kille rationaliteit, die in haar hang naar vooruitgang of zelfs naar een Utopia niet aarzelde mensenlevens op te offeren.'
Aan u om te oordelen, kritisch en welbewust, of Philipp Blom gelijk of ongelijk of deels gelijk en ongelijk heeft. Maar daarom moet je eerst zijn boeken lezen en ze zeker niet op de autodafe, de brandstapel gooien.
"Aucun homme n'a reçu de la nature le droit de commander aux autres.-- La Raison sans les passions serait presque un roi sans sujets." Denis Diderot
