Broodnodige roman voor crisistijden!

Herlezing van deze intense klassieker van de Portugese Nobelprijswinnaar Literatuur José Saramago (1922-2010) toont hoe broodnodig deze roman lijkt in onze tijd.

Het uitgangspunt van De stad der blinden (1995) is even simpel als ‘onvoorstelbaar’: wat gebeurt er met de mensheid als we getroffen worden door een regelrecht onstopbare ziekte?
In snel tempo worden alle mensen blind, worden ze eerst geïsoleerd, dan uitgestoten, tenslotte aan hun lot overgelaten. In sneltreinvaart, maar met een filmische precisie aan details, vertelt de auteur hoe mensen heel snel hun respect voor anderen verliezen, hoe hun gedrag terugvalt op dierlijke instincten, hoe overal meedogenloos de wet van de sterkste het overneemt. En ook hoe maatschappelijke chaos niet enkel vriendschappen en relaties aantast, maar ook de persoonlijkheid verandert, de mentale gezondheid op hol doet slaan, zelfs doordringt in de taal en het denken van elk individu.
De vervreemding wordt nog aangescherpt doordat geen enkel personage een naam krijgt, maar teruggebracht wordt tot zijn of haar functie in de ontwikkelingen: de eerste blinde, de oogarts, de autodief, de soldaat; of tot (in de context betekenisloze) uiterlijke kenmerken: de oude man met het lapje, het meisje met de zonnebril, het schele jongetje.
Anderzijds zorgt de gedreven vertelstijl ervoor dat de snelheid waarmee ‘de witte ziekte’ om zich heen grijpt nauwelijks bij te houden is; elke discussie escaleert, de feiten zijn telkens weer onduidelijk of achterhaald, tot verwarring en onzekerheid aanwezig zijn in alle aspecten van het (over)leven.
Hoe afschuwelijker de omstandigheden en gevolgen van de ziekte, hoe harder de auteur aangeeft hoe een kleine groep getroffenen probeert de hoop niet op te geven, in een hervonden evenwicht tussen emotie en rationaliteit een soort minimale waardigheid probeert na te streven en, vooral, menselijkheid tot hoogste doel verheft.
De stad der blinden is een tijdloze fabel over ziende blind zijn. En onmisbare lectuur voor corona- en andere crisistijden.