Proust gaat aan de slag
Marcel Proust (1871 -1922) publiceerde in 1896 zijn eerste boek, in een luxe-editie dan nog met een voorwoord en schouderklopjes van de toonaangevende auteur Anatole France, illustraties van Madeleine Lemaire en partituren van zijn vriend Reynaldo Hahn. Met een knipoog naar de Oudgriekse dichter Hesiodos die De werken en de dagen schreef, gaf Proust zijn heterogene bundel van eerder in tijdschriften verschenen teksten de titel Les plaisirs et les jours mee.
Heterogeen, inderdaad. Het gaat om verhalen, (proza)gedichten, pastiches, en stukjes die als korte inhoud voor zedenkomedies zouden kunnen dienen (Fragments de comédie italienne).
Proust dient zich alvast aan als een intelligente en belezen jongeman. Hij gebruikt graag motto's van en verwijzingen naar auteurs als Shakespeare, Thomas a Kempis (De navolging van Christus), Emerson en Baudelaire. Onder de hoofding Portraits de peintres et de musiciens wijdt hij gedichten aan de schilders Albert Cuyp, Paulus Potter, Antoine Watteau en Antoon van Dyck, en aan de componisten Frédéric Chopin, Christoph Willibald von Gluck en Wolfgang Amadeus Mozart (al blijkt uit deze berijmde evocaties dat aan Proust geen groot dichter verloren gegaan is). In Mondanité et mélomanie de Bouvard et Pécuchet pasticheert hij Gustave Flaubert en laat hij de twee kleinburgers discussiëren over letterkunde (waarbij onze Maeterlinck door de mangel wordt gehaald) en over muziek (waarbij steevast een discussie rijst over… Reynaldo Hahn).
Les regrets, rêveries couleur du temps is een reeks prozagedichten (rond o.a. de lente, de ouderdom, het verdriet, de droom, het geheugen, de maan, de zee…) in de geest van de petits poèmes en prose van Charles Baudelaire.
Daarnaast zijn er de verhalen, soms eerder sentimenteel (La mort de Baldassare Silvande vicomte de Sylvanie) soms ironisch (Un diner en ville of La fin de la jalousie). Maar in de hele verzameling zijn reeds de thema's aanwezig die in A la recherche du temps perdu aan bod zullen komen: moederbinding, ziekte, vriendschap, liefde en jaloezie. En natuurlijk ook de ijdelheid van le beau monde, met zijn "chic", zijn snobisme, en zijn middelmatigheid. Over het milieu van de salons in de faubourg Saint-Germain heeft Proust al mooie uitspraken in petto: "Een milieu is elegant als ieders opinie een doorslag is van de opinie van de anderen. Is ze het tegendeel van de opinie van de anderen? Dan is het een literair milieu." Van een disgenoot in Un diner en ville wordt gezegd: "Zijn ogen fonkelden van dommigheid."
Voor zover ik heb kunnen nagaan verscheen van Les plaisirs et les jours geen integrale vertaling in het Nederlands. Wél bezorgde Ernst van Altena in 1985 een selectie onder de titel Bekentenis van een jong meisje, verhalen en poëzie. De afdeling Les regrets, rêveries couleur du temps werd in 2014 door Paul Claes en Chris van de Poel vertaald als Treurnissen. Mijmeringen onder wisselende hemel.
Uiteraard is de Grote Proust nog niet aan het woord. Het is allemaal goed geschreven, maar nog conventioneel, een beetje precieus en soms een tikkel pretentieus toch. Naar mijn smaak is de debutant op zijn best wanneer hij al een schampere blik werpt op de beau monde, die hij in de Recherche nog genadelozer zou doorzien.
Dit gezegd zijnde, en als je Les plaisirs dus met getemperde verwachtingen leest, kom je niet bedrogen uit en krijg je daarentegen een interessante kijk op de groei van een literaire meester. Het wat vergeten boek uit 1896 kreeg trouwens nog een vervolg: in 2017 werden enkele teksten met homo-erotische inslag ontdekt die Proust eerst voor opname in de bundel bestemd had, maar uiteindelijk wegliet. Die teksten zijn ondertussen uitgegeven als Le Mystérieux Correspondant et autres nouvelles inédites. De liefhebbers van Proust hebben ook nooit rust.
