21.4.21/15a: 'Wij verdedigen de natuur niet, wij zijn de natuur die zich verdedigt.' (les zadistes)
"Het bos is boos", kan mijn vader zeggen. Hij kan het weten. Eind jaren '40, begin jaren '50 groeide hij op in Haasrode, een dorp in de schaduw van het Meerdaalwoud ten zuiden van Leuven. En dat bos was voor hem, op zoek naar avontuur samen met zijn broers en vrienden, zijn speeltuin. Hij kent er elk klein paadje en van die paden vandaan de vruchtbare gronden vol paddenstoelen en bessen. Hij weet waar de dieren zich schuilhouden en in welke bomen welke vogels hun nesten bouwen. Ook ik groeide op aan de rand van dat bos, het huis van mijn kinderjaren is één van de laatste dat je tegenkomt als je er naartoe wandelt. En als mijn vader toen na één van zijn tochten door het woud thuiskwam en zei "Het bos is boos.", begreep ik hem, al is het eigenlijk moeilijk te verklaren. Hoe kan een bos boos zijn? Is boosheid niet een puur menselijk gevoel? Maar het bos is geen simpele verzameling van bomen, het bos op zich is een levend organisme, een levend geheel waar alles met elkaar verbonden is, dat je kan aanvoelen, dat tot je spreekt, dat reageert.
De Franse socioloog en filosoof Bruno Latour is samen met Michel Callon en John Law grondlegger van de actor-netwerktheorie. Deze benadering in de sociale wetenschappen stelt dat ook niet-menselijke elementen een vorm van agentia of handelingspotentieel bezitten binnen een netwerk. En wanneer Bruno Latour deze theorie toepast op de 'politieke oriëntatie in het nieuwe klimaatregime', zoals hij doet in zijn essay 'Waar kunnen we landen?', komt hij tot prikkelende inzichten.
Na het lezen van Waar kunnen we landen? besef je dat we ons al te lang blindstaren op de links-rechtsvector, op het gevecht tussen het lokale en het globale; dat er een derde attractor of speler, 'het aardse', zich niet alleen actief in het debat moeit, maar ook een uitweg biedt; en dat een vierde attractor, 'het bodemloze', het populisme, het trumpisme, evengoed het lobbyisme en blind kapitalisme, ons alleen maar naar de afgrond duwt.
Hij geeft ons verder ook een dieper inzicht in de migratiestromen ten gevolge van de klimaatmutatie en de reactie hierop. Maar ook dat deze klimaatmutatie ons allen tot vluchtelingen zal maken, ons van onze vertrouwde bodem zal beroven.
Ook is Bruno Latour in 'Waar kunnen we landen?' scherp voor de gemondialiseerde leidende klassen, die hebben besloten alle lasten van de solidariteit beetje bij beetje van zich af te werpen. Er is namelijk geen planeet die de utopie van de modernisering of van de mondialisering kan herbergen, als we elke wereldburger een op het Westen geënte welvaart willen gunnen dan hebben we drie, vier planeten nodig. En dit heeft de elite drommels goed door, waarop ze hebben besloten de gemeenschappelijke wereld niet langer te delen met de rest van de wereld.
Om weerwerk te bieden aan deze uitdagingen, om te vermijden dat we het bodemloze worden ingezogen, dat de solidariteit op de helling wordt geplaatst, is een radicale heroriëntatie broodnodig. Een omwenteling niet alleen in de politiek, maar ook in de wetenschap en het denken in het algemeen. En dat maakt Bruno Latour in Waar kunnen we landen? scherp duidelijk. Opgelet hij geeft geen praktische oplossingen, zijn antwoorden zijn eerder filosofisch van aard. Een gemeenschappelijk oriëntatie dat een nieuwe horizon kan bieden aan elke aardbewoner, elk organisme dat leeft in de 'kritische zone', dus ook aan het bos uit mijn jeugd. Dat bos zal de komende decennia onvermijdelijk veranderen, maar met Bruno Latour als wijze gids is er de hoop dat het bos niet alleen boos hoeft te zijn.
Synopsis
Filosofisch essay over het onvermogen en de onwil van de politiek om de klimaatveranderingen aan te pakken.