Enkele impressies van Het Betere Boek 2022
Zaterdag 10 december ’22 was één groot boekenfeest voor liefhebbers van Nederlandstalige debuten. De zes genomineerde auteurs voor de Bronzen Uil kregen elk een vrij podium om in De Krook bibliotheek een activiteit te organiseren voor geïnteresseerde lezers. ’s Avonds werd het geheel afgesloten met de uitreiking van de Bronzen Uil in de Vooruit. Redacteur Sofie De Braekeleer was erbij.
De genomineerden kozen voor een keur aan activiteiten, waarbij onder meer muziek, debat, voorlezen, proeven en wandelen langs het water tot de keuzes behoorden.
Lisa Weeda, auteur van Aleksandra, nodigde Aya Sabi uit voor een gesprek. Sabi die door NRC tot literair talent van het komende decennium werd uitgeroepen, schrijft columns voor de Morgen. Ze schreef eerder de verhalenbundel Verkruimeld land en debuteerde nu met de roman Half leven. Daarin staan drie Marokkaanse vrouwen centraal uit drie generaties van de jaren ‘50 tot nu. Sabi baseerde de vrouwen op een verzameling van echte, sterke vrouwen die ze persoonlijk kent en veel elementen in het boek zijn dan ook echt gebeurd.
Lisa Weeda polst bij Aya Sabi naar de reacties binnen de Marokkaanse gemeenschap. Ze zet immers onder meer een tweedegeneratievrouw neer die een beetje zielig is en een overheersende moeder die haar dochter als het ware gevangen zet. Sabi vertelt dat ze eerlijk, maar confronterend en bikkelhard is voor iedereen in het boek. Toch kreeg ze vanuit de Marokkaanse gemeenschap enkel positieve reacties. Mensen waren blij dat het besproken werd.
De titel van haar boek wijst op alledaagse vrouwen die niets hebben betekend in de geschiedenis. Zij wilde hen echter een stem geven. Ze wilde schrijven over iemand die niet kon lezen en schrijven en over wie nooit iets is geschreven.
Voor hun debuut kozen beide auteurs bewust een andere aanpak. Sabi confronteerde haar oma niet met haar verleden. Ze accepteerde dat ze niet alle verhalen kende en toch mild kon zijn voor mensen. Weeda daarentegen vroeg gedurende acht jaar almaar door bij haar oma om wél alles te weten over haar verleden.
De verschillende fragmenten die Sabi voorleest, wijzen op universele oerthema’s die iedereen bezighouden. Het is niet zinvol om boeken in hokjes te stoppen als ‘exotisch’ of ‘migrantenliteratuur’. Sabi benadrukt dat ze schreef over vrouwen van hier, die hier leven. Tot slot vertelt ze dat je niet zomaar een boek schrijft, maar dat het boek jou ook herschrijft. Door het schrijven van het boek is ze zelf milder geworden voor zichzelf en anderen.
Sabi leest een fragment voor uit haar boek waarin een vrouw problemen heeft om gist te vinden in de winkel door het taalprobleem. Lisa Weeda vertelt dat haar Oekraïense oma na aankomst in Nederland een gelijkaardig probleem had. Ze wilde geen Duits praten zo kort na de oorlog en communiceerde dan maar via briefjes met de kruidenier. In geen van beide landen meer echt thuishoren, komt naar voren uit beide situaties.
Weeda haalt een citaat aan dat zij leerde: ‘moed slaat een generatie over’ en toetst dit af bij Sabi. Had iemand van de tweede generatie dit verhaal kunnen schrijven? Sabi geeft aan dat er weliswaar tweede generatieschrijvers zijn zoals bijvoorbeeld Murat Isik in Nederland en Rachida Lamrabet in België. Het gebeurt wel, maar weinig. Veel mensen van de tweede generatie zijn nog te veel bezig met overleven. Vaak is het pas de derde generatie die ruimte heeft om hier iets mee te doen. Sabi geeft aan dat ook in haar boek de tweede generatievrouw- die ze naamloos laat- gebukt gaat onder haar dominante moeder. Het is de derde generatievrouw die over het verhaal waakt.
Het was een boeiend gesprek, waaruit het publiek kon meenemen dat beide auteurs het waard zijn om in de toekomst in het oog te blijven houden. Elders in De Krook konden geïnteresseerden doorlopend de tekeningen van Paul Verrept bewonderen.
Tülin Erkan koos voor een concept in besloten kring. Ze organiseerde verschillende keren een Turks koffieritueel waarbij de deelnemers geurige cologne kregen om de handen mee in te wrijven. Sterke Turkse koffie werd opgediend in prachtige kopjes. Die werd vergezeld van een selectie heerlijk Turks fruit. Serdar Demirbas speelde saz en zong.
Betül Sefika voorspelde de toekomst aan de hand van het achtergebleven koffiegruis in de kopjes en op de schoteltjes. Ze leerde ons hoe er eerst gelezen wordt van de bodem van het kopje, dan naar de rand, en dan van het bordje. Reeds in de 17e eeuw werden hieruit voorspellingen afgeleid en deze orale traditie werd doorgegeven.
Enkele frequente afbeeldingen in het gruis waren in zwart papier op de tafel gelegd en brachten ons zo nog meer in de stemming.
Erkan las voor uit haar boek Honingeter, waar de luchthaven de grenzen afbakent waarbinnen personen leven. De schrijfster heeft altijd een fascinatie gehad voor luchthavens en vond reeds als kind dat luchthavens magische plekken waren waar de tijd stilstond. Je bent er niet thuis, maar er komen wel vele emoties samen.
De auteur nodigde de deelnemers uit vragen te stellen, waarna een gesprek ontstond over opgroeien met een dubbele nationaliteit. Ouders kunnen ervoor kiezen met een nieuwe lei te beginnen en de taal van het achtergelaten land niet aan te leren aan het kind. Hoewel je in dat geval geen woorden hebt om te communiceren met een kant van de familie, is er wel een silver lining die uit het boek naar voren komt: je vindt andere manieren om te communiceren.
Gevraagd naar haar schrijfritueel vertelt de schrijfster dat ze stilte nodig heeft om te schrijven. Ook in haar boek komt die stilte naar voren. Hoofdpersonage Sibel heeft praatangst en dat uit zich in veel observaties en weinig dialogen. Het personage Wernike werd dan weer vernoemd naar de afasie van Wernike, waarbij door een beroerte in een deel van de hersenen de persoon wartaal spreekt. Erkan vertelt hoe ze een jaar onderzoek deed en zich daarbij al sprokkelend liet leiden door het toeval. Haar fascinatie voor taal zorgt voor boeiende hoofdstuktitels die uit het Turks of Grieks stammen. Ze is reeds aan het sprokkelen voor een volgend boek.
De avond werd mooi afgesloten met de uitreiking van de Bronzen Uil. De prijs van de vakjury ging naar Aleksandra van Lisa Weeda, de publieksprijs ging naar De gelijktijdigheid der dingen van Frouke Arns.
Sofie De Braekeleer
