Leesgroep 'Gent Leest' - Derde jaargang - Verslag 4 - 'Een daad van barmhartigheid' van Toni Morrison
Nu de donkere maanden achter ons liggen, verzamelde de Gent Leest Stadslezers leesgroep nog met daglicht op dinsdag 18 april 2023 tegen 19.30h aan de deur van de Krook voor een nieuwe sessie van de leesgroep. Deze keer stond een boek van een gekleurde schrijver op het programma en we hadden voor niet minder dan Nobelprijswinnares Toni Morrison gekozen met een relatief dunne maar beklijvend historische roman, met name Een daad van barmhartigheid.
Algemene info:
Situering: 17de eeuws Amerika toen de emigratie naar Virginia, nog een wildernis, in volle gang is.
1673: de “oorlog van het volk” (Bacon’s Rebellion, 1673) werd neergeslagen. Daarin vochten eigenaars, slaven en vrijen — blanken, zwarten en indianen —, samen tegen het grootgrondbezit. De nederlaag had een hele reeks wetten tot gevolg om de financiële belangen van de landeigenaren te beschermen en elke blanke het recht te verlenen om om welke reden dan ook elke zwarte te doden.
1776: Thomas Jefferson schrijft de gelijkheid en de vrijheid van iedereen in de ‘Declaration of Independence’ in, terwijl “The great American experiment” berust op slavernij, gekoppeld aan racisme.
Inhoud:
1682: Johan Vaark zoekt via een advertentie een vrouw in Europa en Rebekka wordt door haar vader naar hem toe gestuurd. Hun gezin blijft kinderloos omdat de baby’s sterven bij de geboorte, alsook hun dochtertje sterft op 5-jarige leeftijd. Vaark sterft aan de pokken en Rebecca wordt stervensziek . Florens is bij aanvang van het boek onderweg om de zwarte smid — een vrij man — te halen, die het smeedwerk aan Vaarks nieuwe huis verzorgd heeft. Hij heeft toendertijd Sorrow van de pokken genezen en nu rekent Rebekka er vast op dat hij ook haar kan redden. “Niet doodgaan, Mevrouw. Niet doodgaan. […] drie vrouwen en een kind, zonder man, alleen, die aan niemand toebehoorden, waren een soort loslopend wild waar iedereen op kon jagen.”
Personages:
Johan Vaark: individualist, wil niet van slavernij weten, toch enige hoogmoed want wil groot huis bouwen.
Rebecca: verkocht door haar vader voor de kosten van de overtocht en haar levensonderhoud.
Lina: indiaanse, gekocht, haar stam is uitgestorven door de pokken; sterk en mooi personage.
Sorrow: blanke dochter van een zeekapitein die is omgekomen, mentaal beschadigd en het kneusje van het verhaal, zij leeft op met haar baby.
Florens: zwarte slavin, door haar moeder weggegeven als betaling voor een schuld van haar meester; zij voelt zich verlaten, afgewezen en hunkert naar liefde; zij is verliefd op de zwarte smid.
Willard en Scully: 2 blanke schuldslaven die de familie Vaark helpen (in bruikleen voor pachtgeld) en hebben toch een sterk verschillend karakter.
Deze stuk voor stuk verweesde mensen vormen samen een hechte gemeenschap en leiden hun leven zonder aansluiting te zoeken met de buitenwereld. Op het moment dat Vaark sterft en Rebekka stervensziek is, komt alles op losse schroeven te staan.
Schrijfstijl en taal:
Opbouw:
Er zijn 13 hoofdstukken die telkens door 1 van de 7 personages in de 3de persoon verteld worden. Elk hoofdstuk vertelt iets meer over de context rond Florens.
Florens, het hoofdpersonage vertelt echter in de ik-persoon in de tegenwoordige tijd. De taal van Florens is er één met gebreken en zonder leestekens, kortom een simpel taalgebruik. Volgens de recensies zou haar taal in de Nederlandse vertaling wat van zijn kleur verliezen en teveel aan een pidgintaal doen denken.
Hoogtepunt en tevens de ontknoping komen in de laatste 2 hoofdstukken waar Florens tegen haar moeder praat en er een innerlijke monoloog ontstaat.
Toni Morrison gebruikt heel erg mooie metaforen en sterke beschrijvingen die filmisch zijn.
Structuur:
Het boek heeft een moeilijke structuur en geen eenvoudige verhaallijn. Het verhaal is niet chronologisch opgebouwd en pas als je door krijgt, dat elk hoofdstuk door een ander personage wordt verteld, waarbij geen enkel verhaal op zich wordt afgerond, valt het plaatje op zijn plaats. Hoewel het een sterke opbouw kent, is het fragmentarisch en niet altijd even helder.
Je moet meerdere keren herhalen, opnieuw lezen en terugkeren in het boek .
Thema’s:
Kernthema = onvrijheid, slavernij in Amerika
Moeder-kindrelatie die op verschillende niveau’s terugkomt: Sorrow en haar baby, Lina en Florens, Rebekka en haar gestorven kinderen, …
Kindersterfte = de gestorven kinderen van het gezin
Bekende Morrison-thema’s: de macht van namen en afkomst, het uiteenrukken van families en de desintegratie van de eigen persoonlijkheid als gevolg van armoede en onderworpenheid.
Titel:
Een daad van barmhartigheid is een goede vertaling van de Engelse titel A mercy.
Pas in de laatste twee hoofdstukken waar Florens in monoloog met haar moeder gaat, wordt de titel verklaard en volgt de ontknoping.
- een zwarte moeder die haar dochter Florens wegschenkt aan iemand van wie ze meent dat hij haar een beter leven kan bezorgen dan de protserige Portugese tabaksplanter op wiens landgoed zij slavinnen zijn.
- Florens kan haar moeders drijfveer onmogelijk begrijpen (in haar hoofd koos die ervoor haar zoontje te beschermen en haar op te offeren); zij heeft dit nooit kunnen verwerken en blijft wanhopig zoeken naar een plaatsvervangende familie en liefde
Besluit:
Ondanks dat het een moeilijk boek was, was het tevens ook bijzonder sterk en kan iedereen van de groep het wel waarderen wat zich vertaalt in een hoge score (net geen 4/5). Toch is het een boek dat zeker niet aan iedereen aan te bevelen valt.
Het boek wordt wel eens als de prelude van Morrisons bekende verhaal ‘Beminde’ (Beloved) bestempeld dat een variant op hetzelfde thema is maar toch nog verder gaat. In een ‘daad van barmhartigheid’ schenkt een zwarte moeder haar kind weg, in Beminde doodt een zwarte moeder haar kind om het een slavenleven te besparen.
Publicatie in 2008. - 222 blz.
Waardering: 4,5 sterren
De auteur:
Toni Morrison is pseudoniem voor Chloe Antony Watford (= de naam van de blanke waar haar overgrootvader slaaf bij was)
- ° 18/02/1931 in Lorain/Ohio
- † 05/08/2019 New York
- Huwt Harold Morrison in 1958 & 1964 gescheiden
- 2 zonen
Kinderjaren:
- 2de kind op 4 van arbeidersgezin
- Vader wantrouwde blanken, moeder hield van blanke levenswijze
- Groeit op in kleine industriestad, ver van de plantages in het Zuiden en ver van de getto’s in de grote steden;
- Verwoed lezer
Studies:
- 1949: Engelse taal- en letterkunde aan Howard University in Washington
- 1953: MA aan de Cornell-Universiteit
Werk:
- Docent Engels aan de Texas Southern University
- 1957: docente aan Howard University
- 1964: redacteur voor Random House
- 1980: lid van The National Council of Arts & The American Academy and Institute of Arts and Letters
- 1984: Docente Menswetenschappen State University New York
- 1984: leerstoel Albert Schweitzer Universiteit van Albany, New York
- 1989: Professor Letteren aan Princeton Universiteit
- 2005: eredoctoraat Universiteit van Oxford
Prijzen:
- 1977: National Book Critics Circle Award voor Song of Solomon
- 1988: Pulitzer Prize en de Robert F. Kennedy Book Award voor het boek: “Beloved”.
- 1993 Nobelprijs
- 2006: bekroonde de New York Times het boek Beloved als de beste Amerikaanse roman van de laatste 25 jaar.
Carine Beetens en de Gent Leest Stadslezers leesgroep