Leesgroep Gent Leest - Vierde jaargang - Verslag vier - 'De MANIAC' van Benjamin Labatut

6 april 2024

Deze keer stond de roman De MANIAC van Benjamin Labatut op het programma. Een heel recent boek (aug 2023) dat uitdrukkelijk aanwezig is in de pers en dat ons buiten de gekende paden en onze interessewereld brengt, kortom een intrigerend boek met vele lagen. Hier wat de leesgroep met stadslezers van Gent Leest erover vond.

Algemeen:
De MANIAC is een mengeling van feiten en fictie en gaat over de wetenschappelijke gedachtewereld die zijn grenzen overschrijdt.
Toen het nazisme in Europa opkwam en de Jodenvervolgingen begonnen, zijn een groot aantal joodse wetenschappers uit Hongarije en Oostenrijk naar Amerika gevlucht, onder hen ook John von Neumann. In Amerika werden ze met open armen ontvangen en stonden aan de wieg van onder andere kernenergie, atoombommen, computers en kunstmatige intelligentie.

Thema:
Technologie en wetenschap rond de oorlogsjaren waarbij ‘vooruitgang niet te genezen is’ alsook AI en de onbegrensdheid van het abstracte denken.
Daarnaast zijn er ook wel onderliggende thema’s zoals genialiteit en waanzin maar ook morele kwesties.

Titel:
De titel van het boek komt van een grote computer die gebouwd is dankzij Von Neumann’s briljante kennis, met name de MANIAC (Mathematical Analyzer Numerical Integrator and Automatic Computer Model).
De titel doet in eerste instantie niet direct hieraan denken maar wordt verderop in het boek toegelicht.
Dus ook de titel heeft meerdere invullingen.

Hoofdpersoon:
John von Neumann (1903 – 1957) kwam uit Hongarije en was super slim op wiskundig en natuurkundig gebied maar heeft ook andere gebieden waaronder kwantummechanica, speltheorie, informatica, numerieke analyse en statistiek sterk beïnvloed.
Hij blijkt niet enkel een fanatiek en niet te stoppen onderzoeker te zijn, maar hield ook wel van vrouwen en feesten.

Opbouw:
De roman is een mengeling van feiten en fictie, een soort non-fictie of docu-roman. De wetenschappelijke theorieën mogen dan wel erg abstract zijn en voor de meesten moeilijk te volgen, maar de fictie helpt de lezer de kloof te overbruggen.
Het boek bestaat uit drie delen waarbij telkens iemand wiens ontdekkingen een stap vooruit zijn in de onvermijdelijke voortuitgang, centraal staat. In het grootste middendeel wordt von Neumann telkens door de ogen van iemand anders afgeschilderd en wordt een tipje van de sluier opgelicht. Tegelijkertijd kan je hem niet volledig doorgronden en komt hijzelf niet aan het woord.
Het derde deel beschrijft het go-spel tegen de computer en sluit goed aan bij de hedendaagse wetenschappelijke wereld met een thema als AI. Voor sommigen onder ons was dit deel niet echt noodzakelijk of net een beetje te veel van het goede. Dit neemt niet weg dat het zeker aanleiding tot discussie omtrent AI kan geven.

Stijl:
Ondanks de technologische en wetenschappelijke termen, ideeën, theorieën en personen is het toch bevattelijk geschreven in korte zinnen en mooie vergelijkingen.
Maar ook de lay-out van het boek speelt een rol met veel wit rond de titels en aangehaalde citaten alsook een foto aan het einde van ieder deel.

Besluit:
Op twee personen na die het boek maar niks vonden omwille van de wirwar van complexe en onsamenhangende verhaallijnen en ideeën, herhalingen, de mengeling van fictie en realiteit …, was iedereen razend enthousiast over deze toch wat vreemde roman. We moesten wel toegeven dat het wetenschappelijke thema zeker niet onze leefwereld is, maar anderzijds werd het op een boeiende en bevattelijke manier gebracht wat het toch weer verteerbaar maakte.
Wat ons zeker opviel was de manier waarop het verhaal was opgebouwd. In het deel rond von Neumann was het misschien een meerwaarde of aanvulling geweest indien we de stem van von Neumann zelf ook hadden gehoord.
Verder roept het thema zeker ook vragen op zoals met welk doel gebruik je technologie en brengt het ook morele kwesties met zich mee, hoewel dit laatste in het boek niet aangehaald wordt. Het doet je toch wel stilstaan bij de exponentiële vooruitgang en de toekomst van ons allen.
Er werd ook opgemerkt dat de film ‘Oppenheimer’ een goede aanvulling op het boek is gezien beiden elkaar raken.
Het is een boek dat een absolute aanrader is en eentje dat we zonder de leesclub vast nooit in de hand zouden nemen.

Waardering: