Made in China Festival 2021: 'Ik schrijf gedichten omdat ik een toeval ben'

Jidi Majia is een buitenbeentje. De overgrote meerderheid van de Chinezen behoort tot de Han-etnische groep, maar Majia is een Nuosu. Silvia Marijnissen: “De Nuosu zijn een etnische minderheid die leven in het zuidwesten van China - in de provincies Yunnan en Sichuan - en in Tibet en Birma. Ze hebben een eigen cultuur, taal en schrift. Majia is in die cultuur opgegroeid, maar zijn oppas was een Han en hij heeft Chinees gestudeerd aan de universiteit. Hij schrijft in het Chinees, maar vanuit zijn minderheidsachtergrond. Daarna zijn nog andere auteurs uit etnische minderheden gaan schrijven en is er ook meer aandacht voor gekomen. Als vertegenwoordiger van een minderheid is hij een bruggenbouwer en een politiek dichter.”

Kende je de Nuosu?
Silvia: “Neen, dus heb ik me daarover ingelezen met een antropologisch boek, en wat de Engelse vertaler en de dichter zelf erover geschreven hebben. In hun oorsprongslegenden stammen alle planten, dieren en mensen af van twaalf sneeuwstammen. Daardoor zijn ze alle gelijkwaardig. Die gelijkheid komt vaak terug in de bundel. In de moderne, geïndustrialiseerde wereld vinden we daarentegen dat mensen boven dieren staan. ”

Waren zijn gedichten moeilijk te vertalen?
Silvia: “Sommige waren heel gemakkelijk, daarin viel alles meteen op zijn plek. Bij andere was het wat moeilijker om de juiste toon te vinden, maar in het algemeen zijn ze relatief gemakkelijk door zijn toegankelijke taal. Het is geen art pour l’art. Zijn poëzie is meer gericht op het beeld dat het oproept, maar dat wel symbolisch is. Zo staat een sneeuwpanter voor zijn volk.”

Overlegde je met de auteur?
Silvia: “Dit keer niet. Het contact verliep moeizaam en volledig via zijn secretaris. Hij heeft het zelf erg druk, is de voorzitter van de schrijversbond in China. De antwoorden brachten ook niet wat ik hoopte. Dus heb ik het zo gelaten.”

En maakt dat het vertalen makkelijker of moeilijker?
Silvia: “Het is geen kwestie van makkelijk of moeilijk. Het is heel prettig om te overleggen met de auteurs, maar vaak leg ik de antwoorden toch naast me neer. Uiteindelijk ben ik degene die beslist, want zij kennen de Nederlandse taal niet. Het helpt wel bij het nadenken over welke woorden ik kies, hoe ik ermee schuif, hoe trouw ik wil blijven aan het origineel, hoe ik het in het Nederlands wil zien. Bijvoorbeeld, de keuze tussen het woord ‘mysterieus’ of ‘ondoorgrondelijk’. Dat hangt af van de context. Voor dat soort beslissingen is het soms fijn om te weten wat het gevoel van de dichter daarbij is. Maar hoe trouw of vrij je vertaalt, hangt af van de gedichten zelf. ”

Je hebt ook de selectie van de gedichten gemaakt. Waardoor liet je je leiden?
Silvia: “Dat is heel moeilijk. Alles wat over de Nuosu gaat, vond ik erg interessant. Ik streef ook naar representativiteit. Er zit er bijvoorbeeld een bij over het overlijden van zijn moeder. Dat is heel eenvoudig maar toch heel ontroerend, of net daardoor. Ik kijk ook naar de maatschappelijke context. Daarom heb ik ook een gekozen over de SARS-epidemie, dat is nu door corona weer heel toepasselijk.

Maar als ik de lezer te veel uitleg moet geven over Chinese literaire connotaties voor die het kan begrijpen, ben ik geneigd om zo’n gedicht niet op te nemen. Hier was dat niet zo. Uit ervaring weet ik ook dat als iets te westers is, mensen het niet goed vinden, want ‘Wat is daar dan Chinees aan?’ Maar als het te Chinees is, vinden ze het te moeilijk en haken ze ook af. Majia’s poëzie is wel Aziatisch en heeft dus een andere invalshoek, maar het raakt aan thema’s die we allemaal kennen.”

Verschilden zijn gedichten van andere Chinese poëzie die je al vertaald hebt?
Silvia: “Ik heb veel poëzie uit Taiwan vertaald, maar dit is toch heel anders: de taal, de thema’s, de invalshoek van een minderheid, dat had ik nog niet eerder in poëzie gezien. Bij hem gaat het vooral om de eenvoud van taal en de beelden, visueel bijna. Die andere dichters doen meer met rijm, met taalspelletjes. Voor mij was het daardoor wel een eyeopener. Nu ja, China is zo groot en er zijn zoveel dichters.

De dichtkunst is trouwens van oudsher erg belangrijk in de Chinese cultuur. De ambtenaren schreven vroeger ook al poëzie, dat was het hoogste in de literatuur. Heel veel mensen schrijven en lezen poëzie. Er zijn ook verschillende stromingen, net zoals in het Westen. China heeft nog veel meer een leescultuur dan wij en men is ook leergierig naar andere culturen.”

Hij heeft ook iets met activisten en kunstenaars, van over de hele wereld, zoals Mandela. Het lijkt in die gedichten alsof hij ze persoonlijk schrijft. Waarom?
Silvia: “Uit bewondering, het zijn allemaal mensen die zich voor veel verschillende dingen hebben ingezet maar die vooral te maken hebben met solidariteit en teloorgang van tradities, klimaat- en milieuproblematiek, of het feit dat alle minderheden erop achteruitgaan door de globalisering. En ook de verbroken band met de natuur. Zelf is hij geen activist. Hij is lid van de communistische partij en is niet tegen de officiële partijlijn. Maar hij heeft wel een bepaalde strijdvaardigheid. Hij is meer een activist op papier. Hij is zelf dus geen Mandela maar hij hoopt via de poëzie verandering te kunnen bewerkstelligen.”

Onderstaand gedicht deed Silvia besluiten Majia te vertalen:

Silvia: “Alle aspecten van zijn poëzie komen erin samen. Het was ook net in de tijd toen corona opkwam en er veel over vrijheid en onvrijheid te doen was. Dit gedicht heeft daarop een heel verrassende invalshoek. Er wordt veel over vrijheid gefilosofeerd en geschreven, maar het gaat altijd over de vrijheid van personen. In dit geval gaat het over die van paard of ruiter.”

Vrijheid

ooit vroeg ik een ware wijze
wat is vrijheid?
het antwoord van de wijzen komt altijd uit de klassieken
ik dacht dat daarin alle vrijheid lag

op een dag op de Nalati-graslanden
zag ik tegen de schemering
een paard lopen
ontspannen, zonder doel
een dronken Kazachse ruiter
dommelde op zijn rug

de wijze legde me wel uit wat vrijheid betekent
maar wie kan me vertellen
wie van de twee vrijer was
daar op de Nalati-graslanden?
paard of ruiter?

Ik schrijf gedichten omdat ik een toeval ben is te koop in het Poëziecentrum en de betere boekhandel.

Claire De Brabandere