Paarse Zetel met Manon Uphoff
Op 19 september was Manon Uphoff te gast in de Paarse Zetel. Een spraakwaterval waar zelfs Griet Pauwels, die op dat vlak toch wel enige ervaring heeft, amper een speld tussen kreeg. Ook het traditioneel voorleesmoment aan het eind van het gesprek moest door tijdgebrek geschrapt worden.
We kregen een inkijk in haar debuut Poep (1993), een verhaal dat “zichzelf schreef”, en later werd opgenomen in de verhalenbundel Begeerte. Het is een verhaal van extreem verlangen, wrok en vernedering, met de structuur van een sprookje. Sprookjes met een grimmig einde, met name die van Hans Christian Andersen, hebben een grote invloed gehad op het werk van Manon Uphoff. Zij kenmerken zich door een groot verlangen naar schoonheid en troost, maar drukken ons tezelfdertijd met de neus op de grimmige werkelijkheid. Poep valt in dit stramien, maar meer details over de ontknoping kwamen we niet te weten; in de Paarse Zetel geen spoilers.
Uphoff studeerde literatuurwetenschappen in Utrecht, en promoveerde met een proefschrift waarin Alice in Wonderland vergeleken werd met de inktzwarte wereld van Markies de Sade. Alice gaat over coming-of-age en de bijbehorende verwarring over de positie in de wereld. Het vrouwbeeld van de Sade staat daar diametraal tegenover – alleen de vrouwen die verhalen vertellen overleven, seksualiteit leidt naar de totale vernietiging. Uphoff nam deze thematiek mee in haar later schrijversleven.
We maken een sprong naar 2019. Dan verschijnt Vallen is als Vliegen, haar meesterwerk dat de shortlist haalde van de Libris Literatuurprijs. Het is een autobiografische roman over misbruik binnen het gezin, en hanteert een perspectief dat grondig verschilt van haar eerder werk.
Toch bevatte dat eerder werk voldoende voorzetten en viel dit niet zomaar uit de lucht. Die hints werden echter systematisch genegeerd door (voornamelijk mannelijke) recensenten, dit tot grote verbazing van Manon Uphoff. Ze vroeg zich af of deze kleine vormen van geweld, waar vooral vrouwen en kinderen binnenskamers mee geconfronteerd worden, dan zoveel minder interessant zijn dan het grote geweld op de slagvelden van deze wereld; en waarom coming of age verhalen over jongens zo vaak parallel lopen met het ontwikkelingsverhaal van de mensheid, en dit veel minder het geval is voor meisjes. Dat maakt haar niet alleen verbaasd, maar teleurgesteld en boos.
En kleine zijsprong naar De Spelers (2009), een boek over de relatie met haar Joegoslavische man, waarin ze experimenteert met een meer mannelijke blik op slachtoffers en vluchtelingen. Die zoektocht was niet meteen een succes, de kritiek was alles behalve positief, en ook haar partner nam het haar persoonlijk kwalijk. Gelukkig kwam het allemaal goed.
Terug naar Vallen is als Vliegen. Ze noemt dit het boek dat ze een aantal keren niet heeft geschreven. Er was een vrij heftige trigger nodig om haar zo ver te krijgen. Op 13 november 2015 werd de wereld opgeschrikt door de aanslag in de Bataclan; op dezelfde dag weigert haar zus na een val hulp van de ambulance, waarna ze overlijdt. In 2016 ontstonden een aantal flarden, maar in 2017 gooide een hernia roet in het eten en kon ze helemaal niets meer, behalve reflecteren over haar eigen waardeloosheid. Al met al bleek het toch een leerzame periode, die ook nog eens samenviel met het fenomeen Me Too. De getuigenis van Griet Op de Beeck in De Wereld Draait Door bracht een zondvloed van reacties teweeg, die Manon Uphoff definitief over de streep trokken; dit moest gekaderd worden.
Bij haar zoektocht naar de juiste stemmen om haar verhaal te doen onderzocht Manon Uphoff ook de beeldentaal. Dat mondde uit in de tentoonstelling Minotaurus, waarin de met een nagelschaartje verknipte kunstboeken van haar vader illustreren hoe dicht mooi en beangstigend bij elkaar liggen, een bevestiging hoe je met eenvoudige ingrepen van donker naar licht, van griezelig naar troostvol kan gaan. Hieruit haalde ze de moed en het vertrouwen dat ze dit ook met taal kon realiseren.
Tot slot kwam Fixdit aan bod. Dit Nederlands/Vlaams schrijverscollectief ontstond toen er voor het boekenweekgeschenk en boekenweekessay geen vrouw kon gevonden worden, terwijl het thema uitgerekend De moeder, de vrouw was. Zij streven naar een mentaliteitsverandering die moet resulteren in een grotere vrouwelijke aanwezigheid in de literaire wereld, blijkbaar met succes.
Over de toekomst was Manon Uphoff kort – er komt, vermoedelijk al einde dit jaar, een nieuw boek, waarover ze (wat had je gedacht ?) op dit moment nog niets kwijt wil.
En toen was de tijd om...
Jan Matthys
Foto Céline Simons
Herbeluister deze aflevering op Soundcloud.
