Rebels - Het verzet van 75-plussers

22 maart 2023

Het boek Rebels. Het verzet van 75-plussers van Ann Peuteman had redacteur Christel Van Renterghem al gelezen, maar nu heeft ze de documentaire gezien en komen de rebellen tot leven. Vanaf het moment dat ze over het boek hoorde, wilde Christel het kopen: 'Alhoewel ik maar 65 ben, bekroop mij het gevoel dat het ook over mij ging. Sommige situaties zijn voor mij zeker herkenbaar. Hoe moet dit dan aanvoelen bij 75- plussers?'

Christel kreeg het privilege om zowel de auteur, Ann Peuteman, als twee rebellen, Greta Vandeborne en Ghislaine Cellier, te interviewen:

Ann, het is niet jouw eerste boek over ouderen: 'Grijsgedraaid' in 2019, 'Verplant' in 2020 en in 2022 'Rebels'. Hoe kom je erbij om boeken over en met ouderen te schrijven, want je bent nog relatief jong.

Ann : Dank je, dat hoor ik graag in het jaar dat ik 50 word. Het is eigenlijk iets dat al jaren aan het gisten was. Ik ben journaliste voor Knack en jaren geleden deed ik interviews met oud-ministers en opiniemakers op leeftijd over de actualiteit. Na zo’n interviews vertelden ze me vaak anekdotes uit hun dagelijks leven waar ik een nogal wrang gevoel bij had.

Auteursfoto an peuteman

Vooral als prominenten het al zo moeilijk hebben om zichzelf te blijven en de touwtjes over hun leven in eigen handen te houden, wat betekent dat dan voor de gewone sterveling? Zo is mijn zoektocht begonnen : waar gaat het fout en wat kunnen we doen? De antwoorden ben ik in de eerste plaats gaan zoeken bij degenen die het kunnen weten: de ouderen zelf. Toen ik Grijsgedraaid schreef, kreeg ik vaak de vraag waarom ik me in godsnaam met ouderen bezighield. Dat onderwerp stond toen nog lang niet bovenaan de agenda. Door Covid is de deur op een kier gezet en kwam er meer interesse, maar niet altijd op de juiste manier. Daarom vond ik het belangrijk om in mijn boek Verplant te laten zien hoe het leven in woonzorgcentra echt is en zou kunnen zijn. Daarbij vertrek ik telkens weer vanuit de ouderen zelf. Bij het Rebels-project was dat nog veel meer het geval. Haast alle inspiratie komt van de honderden eigenzinnige 75-plussers die op een oproep hebben gereageerd. Twaalf van hen zijn uiteindelijk in het boek terechtgekomen.

De rebellen zagen de oproep, wat heeft dit met jullie gedaan?

Greta : Wat mij vooral aansprak, was het feit dat Ann zocht naar mensen die zelf de touwtjes in handen wilden nemen. Meestal zijn het de experts die vertellen hoe de ouderen denken en voelen. Maar hier mochten we zelf aan het woord en in beeld komen.
Ghislaine : Ik heb een vriendin die bij Victoria De Luxe gewerkt had en zij vertelde mij dat er een nieuwe oproep verschenen was. Ik werd door haar gestimuleerd om mee te doen en ik durfde dus geen ‘neen’ zeggen. Ik ben begon te schrijven en mijn mail was blijkbaar binnen gekomen bij Ann.

Oproep rebellen

Ann : Door de eerste zin van haar mail was Ghislaine er al bij : ‘ ik ben misschien slecht te been, maar in mijn hoofd reis ik de wereld rond’.
Ghislaine : Het eerste gesprek met Ann was formidabel. Het heeft zeker drie uur geduurd.
Ann : Ik heb lang over de selectie gedaan, want ik wou een goede verdeling op basis van gender, afkomst, opleidingsniveau en woonplaats. Daardoor zijn sommige ontzettend boeiende mensen uit de boot gevallen. Ik wist dat het een lange weg zou worden, maar hoe lang precies wist ik niet. Ik had nog nooit een film gemaakt.

Wat is er dan eerst gekomen? Het boek of de film?

Ann : Het begon met de vraag van Victoria Deluxe om een film te maken. Maar zodra ik de rebellen had geselecteerd en hen begon te interviewen, besefte ik dat er veel meer in hun verhalen zat dat in een documentaire van een uur aan bod zou kunnen komen. Daarom ben ik al snel ook een boek beginnen schrijven. Daarin ga ik verder in op de levensverhalen van de rebellen en diep ik ook de grootste hindernissen die ze bij het ouder worden ervaren uit. Het maken van de film en het boek is dus simultaan gebeurd.
Ghislaine : Tijdens de opnames praatten we veel met Ann. Er werd heel veel gecommuniceerd. Ik vond het fantastisch dat Ann in tekst schreef wat ik daar allemaal vertelde.
Ann : Door de vele gesprekken die ik met de rebellen had, kende ik de mensen al tamelijk goed, waardoor ik beter kon inschatten wat voor hen belangrijk was.

Hadden jullie dan geen plankenkoorts? Want tenslotte gingen jullie voor een film?

Greta : Het ging allemaal zo natuurlijk. Ze filmden terwijl wij antwoordden op de vragen.
Ann : Eerst hebben we gemaild, dan gebeld. Dan heb ik jullie opgezocht zonder camera. Daarna ben ik terug gekomen met mijn opnameapparaatje en een kleine camera en dan is de regisseur gekomen. Zo zijn we begonnen.
Ann Van bij het begin hebben we met de rebellen afgesproken dat we hen in beeld zouden brengen zoals zij dat zelf willen. Monika wilde in de fitness gefilmd worden.
Greta : Ik wilde gefilmd worden in de Schrijfacademie.

Greta Vandeborne 46022

Dat was het productieproces. Maar het gaat over het verzet van de 75-plussers. Waartegen willen jullie zich verzetten?

Greta : Tegen veel vooroordelen. Toen ik naar Gent verhuisde moest ik allerlei papieren in orde maken. De dame aan het loket ging ervan uit dat ik niet online werkte. Ik weet dat niet iedereen digitaal mee is. Maar er zo maar vanuit gaan dat de mensen op een bepaalde leeftijd digitaal niet mee kunnen. Dat is een brug te ver.
Ghislaine : Ik ben niet zo’n rebel. Maar ik ben nogal eigengereid. Wat kan ik de maatschappij ten laste leggen : slechte kasseien, alles wat mij beperkt in mijn ‘gaan’, zitbanken die verdwijnen, bushaltes waar geen overdekte zitplaats is. Voor de rest ben ik onafhankelijk. Mijn man is zeven jaar geleden overleden. Ik doe nu mijn goesting.

Zeggen jullie in vele situaties jullie mening, of zwijgen jullie al eens voor de lieve vrede?

Ghislaine : Wij zeggen wel onze mening. Het boek gaat vooral over onze houding tegenover de maatschappij. Bijvoorbeeld het onderwerp seksualiteit hoort daar niet bij, want dit gaat over intimiteit. Maar mij werd er niet naar gevraagd, anders had ik wel mijn mening gezegd.
Ann : Ik heb aan de mensen naar hun seksuele beleving gevraagd, maar de meeste zeggen dat dit niet zo relevant is. Het behoorde zelfs niet tot de top vijf. Ik wil wel eens verder ingaan op het verkondigen van de mening. Monika ( één van de rebellen) heeft mij doen inzien hoe het werkt: als je keer op keer de subtiele boodschap krijgt dat jouw mening eigenlijk niet meer zo belangrijk is, dan begin je je ernaar te gedragen. De mensen verwachten dat je je onzichtbaar gedraagt, dus doe je dat. Je geeft jouw mening niet meer. Monika verzet zich daar heftig tegen, maar niet iedereen is zo assertief als zij. Vooral mensen die zorgbehoevend zijn, willen niet lastig doen. Ik wil dan ook oproepen aan de Vlamingen : durf meer een oude zaag zijn en zeggen dat het je niet aanstaat.
Greta : Vooral de kinderen durven nogal eens bepalen wat goed is voor de ouders, al doen ze dat meestal met de beste bedoelingen. Mijn kinderen weten dat ze mij niet mogen pamperen.
Ghislaine : Sedert dit project zeg ik meer mijn mening.
Ann : Ik zie dat bij veel rebellen gebeuren. Door het feit dat er geluisterd wordt en hun mening belangrijk is, zie ik dat keren. Sommige rebellen hingen een beetje in de touwen. Ze hadden het al opgegeven om nog die bijdrage te leveren aan de samenleving. Dat is volledig omgekeerd.

De definitie van verzet die jullie hanteren is het verzet van ouderen tegen de manier waarop er met hen wordt omgegaan. Je kan je verzet tonen door jouw eigen mening te verkondigen, maar je kan je verzet ook tonen op andere manieren. Hebben jullie andere manieren om je verzet te tonen?

Greta : Het is misschien niet direct verzet, maar je kan iets doen waardoor er meer wisselwerking is tussen verschillende generaties. Ik schrijf graag en ga zeer graag naar de Schrijfacademie, omdat we daar met drie generaties samenwerken. Dat gaat zeer goed. Als enige70-plusser luister ik naar de jongeren. Zij luisteren dan op hun beurt naar mij. Zo’n wisselwerkingen zijn verrijkend en zouden nog meer tot stand moeten komen.

Ghislaine : ik zit op de tram en ik spreek de jongeren aan over hun kledij. Ik maak hen complimentjes. Dat is voor mij een soort introductie voor een langer gesprek. Ik vraag dan verder naar hun studietraject, want ik ben daar echt in geïnteresseerd. Ze zijn daar ook door gecharmeerd.

Ann : Ik vind het werk, dat Greta en Ghislaine nu doen door te gaan spreken en de film te tonen aan studenten en grote groepen, heel veel impact heeft. Mensen kunnen zich beter identificeren met de ouderen.

Is er veel respons?

Ann : Heel zeker. Ik doe vier à vijf lezingen of vertoningen per week. Ook Greta, Ghislaine en ene paar andere getuigen verzorgen geregeld een nabespreking.

Ghislaine Cellier 45779

Is er ook respons vanuit het beleid?

Ann : De respons is groter geworden met de jaren waarin ik met mijn boodschap naar buiten kom. Dat is zeer positief, maar ik vind dat de aandacht niet altijd de juiste aandacht is. Het gaat nog altijd vooral over de ouderenzorg en te weinig over ouderenrechten. Als ze zeggen: ‘we hebben een probleem en we gaan dit oplossen’, dan heb je weeral een betutteling. Zolang ze niet vertrekken vanuit de groep ouderen om een oplossing te vinden, blijven ze beslissen over de hoofden van die mensen.

Is het dan niet aan te raden om zich te verenigen? Of om in raden te zetelen?

Ann : Tot op een zekere leeftijd en als de oudere mobiel is, zijn we goed georganiseerd.
Maar als de ouderen zorgbehoevend worden, wordt het bijvoorbeeld moeilijk om te gaan stemmen. Deze mensen kunnen zich niet meer verplaatsen, maar willen nog wel inspraak. Hoog tijd dat we daar als samenleving iets aan doen.
Ghislaine : Diegene die er het meest mee in contact komen, zijn de thuisverplegers. Die zien de dingen ter plaatse.

Is het aan de organisaties die zich bezighouden met ouderen de taak om hun mening te vragen, of beslissingen samen met hen te nemen?

Ann : Het moet van beide kanten komen. Ik zie dat vooral in Vlaanderen de mensen zich schikken, zich aanpassen. Nu ik heel veel in Nederland kom, valt mij dat op. De Vlamingen denken dat wat zij willen in een woonzorgcentrum niet mogelijk is. Daarom moet de organisatie vragen naar de wil van de bewoner. Mensen die hulpbehoevend, kwetsbaar zijn houden veel te vaak hun mond

Ik veronderstel dat het leven van de rebellen ondertussen al veranderd is?

Ghislaine : Zeker en vast. Vroeger had ik een beeld van een dienstencentrum in mijn hoofd. Maar met de vertoningen nu zie ik welk belangrijk contactcentrum dit in de maatschappij is. Er zijn daar mensen van alle slag en soort. Het is ook zeer laagdrempelig, zeer goedkoop. Het is een fantastisch concept. Ik ben van plan om later naar een dienstencentrum te gaan, maar nu heb ik met de filmvertoningen geen tijd. Ik zou bijvoorbeeld graag wat uren Duits geven, of een Duitse conversatiegroep, of leesgroep opstarten. Mijn leven is al veel actiever geworden, in die zin dat ik meer naar buiten kom.
Greta : Ik heb veel nieuwe contacten bijgekregen. Ik ben gevraagd geweest bij ‘ de inspecteur’ op radio 2. Ik heb ook veel interviews gedaan, o.a. in de Libelle en in de Feeling. Dat zijn allemaal nieuwe ervaringen.

Met het boek, wil je mensen mobiliseren, motiveren, sensibiliseren? Of heb ik het mis?

Ann : Het hangt ervan af wie je voor je hebt. Jongen mensen doen nadenken en stereotypen over ouderen doorbreken, ouderen zelf hoop ik een beetje strijdvaardiger te maken.

Vanaf wanneer hadden jullie het gevoel dat er betutteling kwam?

Greta : Ik heb dat vooral ondervonden toen mijn man overleden was. Anderen dachten dat ik niets meer alleen kon beslissen.

Heb je dat ook gevoeld toen je stopte met werken?

Greta : Toen ik stopte was ik mantelzorger voor mijn man. Ik heb het dus niet zo aangevoeld.
Ghislaine : Ik ben niet iemand die ze gemakkelijk betuttelen. Ik ben jaren lang de secretaresse, laat ons zeggen de pilaar achter een serviceclub geweest. Maar ik heb ook een vraag : waarom spreekt iedereen me aan met ‘jonge dame’?
Ann : Dat is vooral iets mannelijks, denk ik. Sommige mannen doen dit vanaf het moment dat je geen jonge dame meer bent. Ze zeggen dit tegen mij ook. Betutteling komt niet zozeer met de leeftijd, maar vooral als je er fragiel begint uit te zien, of afhankelijker, of hulpbehoevend wordt.
Ghislaine : Ik denk dat de grootste betutteling komt van kinderen tegenover hun ouders. Kinderen zien hun ouders zwakker worden en denken dat ze moeten beslissen in hun plaats. Ouders laten dit over zich gaan, want ze denken dat ze niet mogen beslissen van hun kinderen.

Hebben jullie tips voor een 65-jarige om niet in het straatje te geraken van ‘ze luisteren niet naar mij’, of betutteling?

Ghislaine : Een eigen passie hebben. Vooral de mannen mankeren dit. Ze hebben hun kaartnamiddag, of biljart, of ze gaan obsessief fietsen met buren of vrienden. Dat is goed, maar het feit dat je iets hebt waar je passioneel mee bezig bent is zo belangrijk. Ik merk dat veel van mijn vriendinnen bezig zijn met hun kinderen en kleinkinderen, maar dan komt het moment dat die kleinkinderen groot worden en niet meer komen. Dan zitten die vriendinnen te wachten. Ze hangen af van anderen.
Greta : Als ze kiezen om voor de kleinkinderen te zorgen, is dit iets anders.

Rebels documentaire

Maar inderdaad, iets doen waar je volledig voor gaat is wel belangrijk. Bij mij is dit schrijven. Zo wordt op 24 maart in de Krook mijn rouwverhalenbundel In mijn hart woont een meeuw voorgesteld.
Ghislaine : Volgens mij zijn de kleinkinderen geïnteresseerd in de grootouders als deze zelf interessant zijn.
Ann : Zelfs mensen die 90 jaar zijn kunnen nog altijd dromen van dingen die ze willen doen met hun leven, bijvoorbeeld naar Tokio gaan of cello leren spelen. Wat heel belangrijk is dat je op jongere leeftijd praktische dingen in orde stelt. Staat jouw huis op de juiste plek? Moet het aangepast worden voor later? Als je in de stad woont, kan je nog heel veel : op restaurant gaan, naar het theater, boodschappen doen. Wat nog heel belangrijk is: een zorgvolmacht invullen. De mensen beseffen dit veel te weinig. Ga ook kijken naar een woonzorgcentrum, want de kans bestaat dat je op latere leeftijd daar terecht komt.
Mensen willen dit niet onder ogen zien en beseffen het ook onvoldoende. De praktische tips zijn dus : verhuizen, zorgvolmacht en denken over de toekomst.

Dank jullie voor dit leerrijk gesprek en de tips. Ik zal deze laatste zeker ter harte nemen. Ik wens jullie nog vele mooie projecten met en voor ouderen. Blijf het verzet voeren. Ik doe mee.

Een aanrader voor de stadslezers : ga zeker kijken naar de documentaire en lees het boek.

Christel Van Renterghem

Foto’s © Philip Vanoutryve