Stefan Hertmans opent academiejaar met lezing over AI en literatuur

De voorbije jaren traden al auteurs als Charlotte Mutsaers, Christophe Van Gerrewey, Koen Peeters, Sulaiman Addonia, Nisrine Mbarki en Caro van Thuyne op. Dit jaar viel de eer te beurt aan Stefan Hertmans (bekend van o.a. Oorlog en terpentijn, De bekeerlinge en zijn meest recente roman Dius), UGent-alumnus van het jaar én writer in residence 2025-2026 van de faculteit Letteren en Wijsbegeerte. Hieronder volgt een kort overzicht van de lezing voor wie er helaas niet bij kon zijn.

Jij groeit, ik draai – Over synapsen en algoritmes

Met zijn inaugurele rede Jij groeit, ik draai - Over synapsen en algoritmes kaartte Hertmans een van de meest brandende vragen van vandaag aan: hoe verhoudt artificiële intelligentie (AI) zich tot menselijk denken en literatuur? En hoe gaan we om met de ambivalente magie die AI ons kan bieden?

Hertmans wees in zijn lezing op de ambivalente aard van onze verhouding ten opzichte van AI. De self-learning vaardigheden van AI rekenen nu eenmaal deels op onze interactie met de systemen. Terwijl we gebruik maken van diensten zoals ChatGPT, dragen we tegelijkertijd bij aan hun werking: door te corrigeren, te beoordelen en bij te sturen, worden we zelf onderdeel van het algoritme. Op die manier zijn we zowel gebruiker als instrument, een symbiotische relatie die enerzijds kansen biedt, maar die ons ook vragen oproept: wie gebruikt nu eigenlijk wie?

Ook de ecologische impact van AI bleef niet ongenoemd: de technologie komt met een groot prijskaartje voor ons milieu met haar gigantisch energie- en waterverbruik.

Kritische geletterdheid in tijden van AI

Hertmans stond stil bij de gevaarlijke mix van zin en leugen die generatieve AI ons soms voorschotelt. Wanneer je AI dan confronteert met een onwaarheid, krijg je vaak een correctie, maar je moet natuurlijk wel eerst de onwaarheid gespot hebben. Kritische geesten kunnen AI constructief inzetten, maar wie de technologie blindelings volgt, riskeert te verdwalen in hallucinaties en misinformatie.

Wat vraagt dit van ons, als lezers en als mensen? Hertmans maakte een scherp onderscheid tussen kennis en wijsheid: kennis kan hapklaar geconsumeerd worden, maar wijsheid gaat over de manier waarop we met kennis omgaan. Hij stelde dat geletterdheid niet alleen draait om lezen en schrijven, maar vooral om kritisch leren omgaan met informatie. Die kritische geletterdheid is volgens Hertmans een krachtig wapen tegen radicalisering, simplificatie en ideologische misleiding.

Hertmans benadrukte dat hij niet tegen het gebruik van AI is, hij maakt er zelf ook gebruik van, maar dat het kritisch gebruik vereist. Ook in het onderwijs is AI niet meer te weren, en dat moet ook niet per se. Wel is het essentieel om studenten bewust en vaardig te leren omgaan met de tools, zodat ze de voordelen kunnen benutten zonder te vervallen in afhankelijkheid van makkelijke en/of foutieve informatie.

Literatuur en AI

Bovenop hallucinaties of mogelijke onwaarheden, heeft AI nog bijkomende inhoudelijke beperkingen. Zeker wat betreft kunst. Waar organisch denken rekent op synapsen, intuïtie, ervaringen, en emotionele gelaagdheid, draait het machinale denken rond algoritmes, berekening en herhaling. Generatieve AI-systemen zoals ChatGPT, Gemini, Claude, Copilot, etc. kunnen indrukwekkend veel en snel variaties genereren, maar volgens Hertmans missen ze bepaalde diepgang: de menselijke ervaring.

Mensen hebben de capaciteit om de poëtische draagwijdte van een zin te voelen, allusies te begrijpen of paradoxen te verdragen. En terwijl wij mensen een product zijn van alles wat we ooit meemaakten en hierbij voelden, kan AI op z’n best terugvallen op wat Hertmans “copycat emotions” noemde, geprogrammeerde hallucinaties van gevoelens. Hertmans wees erop dat AI-kunst een simulacrum is: ze mist de echte spankracht die voortkomt uit menselijke verbeelding en ervaring.

Ontdek via Gent Leest welke boeken van Stefan Hertmans de Gentse stadlezers inspireren. Aan de vele leestips te zien, kan hen het werk van Stefan Hertmans duidelijk smaken.

Esther De Baecke

Foto's cop. Ugent en Esther De Baecke