Uit liefde voor de wereld - 'Amor mundi' van Steven Vromman

Hoe kwam je op het idee om dit boek te schrijven?

Ik ben ruim drie jaar geleden gestart met een eerste opzet. Omdat er volgens mij nood is aan een meer positief toekomstverhaal, naast de redelijk veel dystopische klimaatromans die al bestaan. Een dystopie is een (denkbeeldige) samenleving met louter akelige kenmerken, waarin men zeker niet wil leven. Vooral in het Engelse taalgebied is er een ruim aanbod van ‘Climate-fiction’, vaak donkere verhalen waar alles misloopt. Ik denk ook dat er de volgende decennia wel een en ander mis zal lopen, maar dat hoeft niet het einde van de wereld te zijn. Het kan ook zorgen voor nieuwe creativiteit en nieuwe oplossingen. Ik heb het project na enkele maanden laten liggen. Het is dankzij Corona dat ik plots veel tijd had en beslist heb het boek helemaal te schrijven.

Waarom een roman en niet een non-fictie?

Ik heb al vier non-fictie boeken geschreven. Daarmee bereik je slechts een beperkt publiek. Ik besef ook dat de meeste mensen geen tijd en geen zin hebben om de vele wetenschappelijke rapporten over deze thema’s te lezen. Mijn idee is dat je een ander publiek kan bereiken met een roman. Je zou het speculatieve fictie kunnen noemen. Een verbeelding van hoe de wereld zou kunnen zijn. Bij het schrijven heb je dan alle vrijheid om je fantasie te gebruiken. Bij fictie is alles mogelijk, kan alles gebeuren. Dit is tijdens het schrijven soms beangstigend of verlammend, maar tegelijk inspirerend.

De kaft van een boek vind ik altijd boeiend. Wat is de betekenis ?

De illustratie is gemaakt door Inez Louwagie, een kunstenaar die in dezelfde cohousing woont als ikzelf. Ik heb dit beeld gekozen (in overleg met de vormgevers van Karakters), omdat het esthetisch sterk is. Je kan er de botsing van twee werelden in zien, enerzijds de donkere toekomst maar daarnaast ook een kleurrijke energieke kracht. Het begrip ‘Amor Mundi’ is door filosofe Hannah Arendt bedacht en slaat op het idee van een alles omvattende liefde voor de gehele wereld.

Ik vind je humor schitterend. Nochtans gaat de inhoud over zware problematieken. Was het moeilijk voor jou om de humor te hanteren?

Ik heb geleerd bij mijn lezingen dat humor erg behulpzaam kan zijn om een lastige boodschap mee te geven. Ik heb geprobeerd om er voldoende luchtigheid in te stoppen. Soms lukt dat goed, en komt die inspiratie van zelf. Ik kan me voorstellen dat sommige grapjes wat gezocht overkomen. Ik denk ook dat humor de lezer helpt. Het feit dat er af en toe een glimlach verschijnt kan een motivatie zijn om verder te lezen, want uiteindelijk is het toch een vrij omvangrijk boek.

Dit boek doet mij denken aan de boeken van Margaret Atwood 'Het verhaal van de dienstmaagd' en Julih Zeh 'Corpus delicti', die toch een pessimistische toekomst schetsen. Jij wil een oplossing bieden, maar is deze realistisch?

Er zijn natuurlijk heel wat toekomstverhalen geschreven. En veel ervan zijn donker en bedreigend. Ik probeer zelf een evenwicht te vinden. Want er is ondertussen heel veel wetenschappelijke evidentie dat er ons de komende decennia grote problemen te wachten staan. Daarnaast geloof ik wel in de creativiteit van de mens. Zeker als we erin slagen om samen te werken, kunnen we manieren vinden om de mogelijke rampen het hoofd te bieden. Of dat realistisch is weet ik niet. Wat zeker niet realistisch is, is veronderstellen dat we onbeperkt kunnen doorgaan met het plunderen van de planeet. Dan komen we zeker in een dystopie terecht. Ik denk dat verhalen ook mee de werkelijkheid vormgeven. Dus hoop ik dat mijn boek mensen kan inspireren en moed geven. Want er komen toch behoorlijk wat passages in waar mensen en groepen zich engageren en oplossingen bedenken.

Na het eerste deel had ik een lichte paniekaanval. Vooral de gedachte dat het virtuele geld zo maar verdwijnt. Het is toch niet de bedoeling om de lezers te doen panikeren?

Panikeren niet, maar het is wel belangrijk om in te zien, dat wat we als vanzelfsprekend beschouwen niet zo hoeft te zijn. Wie had op 1 januari 2020 kunnen voorspellen dat we winkels en scholen langdurig zouden sluiten, dat Olympische Spelen zouden afgelast worden, vliegverkeer drastisch zou verminderen én we mondmaskers zouden dragen? De verwachte impact van de klimaatverstoring zal nog vele male groter zijn. In die zin is het boek ook een waarschuwing van wat ons te wachten zou kunnen staan. Ik toon niet alleen wat misloopt, maar probeer ook aan te geven hoe gemeenschappen daar op inspelen.

Feiten zoals de klimaatopwarming, de migratiestromen, het consumentisme werk je verder uit in het verhaal en laat je ons zien waar het naartoe kan gaan. Moeten we dit serieus nemen? Of zijn sommige verhaallijnen in functie van het fictief verhaal?

Ik heb veel research gedaan over deze thema’s, en wat ik beschrijf over de stijgende zeespiegel of het aantal verwachte vluchtelingen is gebaseerd op modellen die goed onderbouwd zijn. Natuurlijk is nooit precies te voorspellen wanneer bijvoorbeeld de methaanbom zal barsten of Middelkerke onder water zal verdwijnen. Maar dat dit op een dag zal gebeuren staat zo goed als vast. Soms heb ik misschien wat te veel van dergelijke informatie in het boek verwerkt. Daarom dat ik het presenteer als ‘memoires’, het gaat niet enkel over de personages en wat ze meemaken, maar evengoed over vele gebeurtenissen die zich afspelen in de periode waarover het boek gaat.

De 'grondwet van planeet Aarde' doet mij denken aan het communisme, of aan de kibboetsen in Israël, waarbij niemand nog grond of huizen als eigendom had. Het communisme is al een tijdje passé. Een land zoals Noord-Korea , waar het communisme nog streng doorgevoerd wordt, doet het voor zijn inwoners niet zo best. Is teruggaan naar deze principes een oplossing voor de klimaatproblemen en de economie?

Het is absoluut geen pleidooi voor communisme. Trouwens, communisme is even nefast voor de planeet als kapitalisme, omdat beiden op groei zijn gebaseerd. Ik pleit wel voor een andere economie, in de literatuur ook ‘regeneratieve economie’ of ‘donut economie’ of ‘steady state economie’ genoemd. Daarbij staat de mens niet langer in dienst van de economie, maar is het omgekeerd. Het gezamenlijk beheren van essentiële hulpbronnen (water, zuivere lucht, grondstoffen) maakt dat ze niet meer geclaimd kunnen worden door bedrijven die enkel interesse hebben in winst. Ik pleit zeker ook niet voor vormen van eco-dictatuur, integendeel. Ook het politiek model wordt aangepast waardoor burgers veel meer inspraak krijgen (ten nadele van de elite die nu de touwtjes in handen heeft). Er is dus een derde weg nodig, niet die van de allesbepalende markt (kapitalisme), ook niet van een allesbepalende overheid (communisme), maar waar lokale gemeenschappen de ‘commons’ beheren op een coöperatieve manier.

Je steekt de draak met bestaande instellingen en bepaalde personen. Is dit om iets duidelijk te maken of hoort dit tot jouw humor?

Ik kan het niet laten om af en toe iemand op te voeren waarvan ik het gevoel hebben dat ze een grote verantwoordelijkheid hebben of hadden en er helemaal niks mee doen. Zo wordt Joke Schauvlieghe in het boek veroordeeld tot een werkstraf wegens schuldig verzuim. Ze mag met olie besmeurde vogels schoonmaken in een vogelasiel. Anderzijds steek ik graag de draak met de uitwassen op het hyperconsumentisme van deze tijd. Dit kan helpen om de absurditeit ervan in te zien, en mensen te doen nadenken over het eigen consumptiegedrag.

Bepaalde personages zijn fictief, maar ik merk dat je ook reële personen in je boek laat optreden. Dit zijn wetenschappers die al serieuze onderzoeken gedaan hebben. Voor leken zoals ik is het soms moeilijk uit te maken wat fictief is en non-fictief. Vind je dit geen moeilijkheid?

Ik heb de vrijheid genomen om een aantal bestaande mensen in het boek op te voeren. Zoals bijvoorbeeld Greta Thunberg die een belangrijke rol zal spelen in de internationale politiek. Ook de schoonzoon van Trump, Jared Kushner speelt een rol. Ik denk dat het verschil tussen de verzonnen personages en de bestaande mensen wel duidelijk is. Het is voor een auteur ook wel leuk met deze figuren aan de slag te gaan natuurlijk, omdat iedereen weet waarover het gaat. Wie ‘echt’ bestaat is in elk geval makkelijk te checken met internet tegenwoordig. Omdat er heel wat personages de revue passeren is op het einde een personenregister opgenomen, dat kan de lezer ook wel helpen.

In het laatste deel 'het eindspel' schrijf je 'we worden allemaal Sisyfus, met een steen die elke keer een stuk zwaarder wordt'. Dit maakt mij niet vrolijk. Welke boodschap wil je meegeven met dit boek?

De onderliggende boodschap is: als we samenwerken zijn we in staat de grote uitdagingen aan te pakken én te zorgen voor een goed leven binnen de grenzen van één planeet. De bewuste zin staat in het begin van dat deel en verwijst naar de moedeloosheid die we allemaal wel eens voelen als we kijken naar de planetaire toestand. Het lijkt inderdaad wel hopeloos. Maar in de laatste hoofdstukken maak ik duidelijk dat het toch lukt om de tanker van richting te doen draaien. Ik geloof dus in een betere toekomst, maar wil ook zeggen dat het zeker niet vanzelf zal gaan. Dat ons een lange en lastige transformatie te wachten staat. De titel van het boek verwijst ook naar de oplossing: liefde voor de wereld en alles wat erop leeft. Dat is wat we nu nodig hebben.

Steven, hartelijk dank voor het gesprek en de bemoedigende boodschap die je met dit boek wil meegeven. Ik vond het boek een 'eye-opener' en het maakt mij bewuster van de verbinding tussen 'moeder aarde' en de handelingen van de mensen op deze wereld. Ik zou dit boek zeker aanraden aan alle mensen die ecologisch leven, maar ook aan alle mensen die voor hun kinderen en kleinkinderen een mooie toekomst wensen.

Christel Van Renterghem