Een verhaal van ultieme waanzin
De drie laatste werken die van Gérard de Nerval (1808 – 1855) verschenen, waren Les Illuminés (1852), Pandora (1854) en Aurélia ou le rêve et la vie (1855). Les Illuminés is een reeks biografietjes, waarin de anekdote overigens geregeld een romantisch loopje neemt met de historische waarheid, van enkele "excentriekelingen van de filosofie". Pandora en Aurélia zijn verhalen over ongelukkige liefdes, die onaf zijn gebleven in die zin dat Nerval er de eindredactie niet meer van verzorgde. Dat is, naar mijn gevoel – ondanks het prachtige, bevreemdende slot – zeker aan Pandora te merken.
Wat deze drie laatste geschriften verbindt, is "waanzin": in Les Illuminés gaat Nerval in op de waandenkbeelden en het afwijkend gedrag van anderen, in de twee verhalen, en vooral in het laatste, gaat hij in op zijn eigen krankzinnigheid.
Wie niet geïnteresseerd is in rare kwasten zoals Cagliostro of wie geen doorgewinterde Nervaliaan wenst te worden, moet alvast Les Illuminés niet lezen. Pandora lijkt me ook niet meteen het sterkste argument om iemand van Nervals kwaliteiten te overtuigen. Maar Aurélia ou le rêve et la vie is een erkend meesterstuk van de negentiende-eeuwse romantiek dat vandaag zijn impact heeft behouden.
De auteur verhaalt over zijn versmade liefde voor Aurélia. Hun wegen zijn gescheiden, maar via een vriendin van hen beiden ontmoet hij haar later terug. Op een nacht passeert hij een huis met hetzelfde nummer als zijn leeftijd (tweeëndertig jaar) en ziet hij tegelijk een bleke, hologige vrouw die op Aurélia lijkt. Hij interpreteert dit voorval als een aankondiging van zijn dood. Het blijkt echter Aurélia te zijn die gestorven is. Nerval gaat in een waanwereld leven, waarin hij hoopt haar terug te vinden.
Wanen waren, volgens het klassieke inzicht, een vorm van dromen in wakende toestand. "De beelden van de dag zijn […] als de visioenen van de nacht", heet het ergens in Les Illuminés. Nerval presenteert ons het autobiografisch relaas van "een lange ziekte die zich geheel in de geheimenissen van mijn geest heeft afgespeeld." Hij beschrijft zijn dromen, met de hun eigen "logica", als passages in een andere wereld, een opeenvolging van tijden en plaatsen en van ontmoetingen met levenden en doden. Nerval, vrijdenker maar ook gefascineerd door allerlei al dan niet occulte wereldbeschouwingen, voelt zich door God verlaten en daardoor ook fataal verwijderd van Aurélia, die gelovig was. Zijn pogingen om zich terug volgens de christelijke leer te gedragen, falen. Hij valt ten prooi aan hallucinaties en zelfmoordgedachten. Uiteindelijk hoopt hij toch via dromen, die mythische dimensies gaan aannemen, zijn ideale vrouw – minnares, moedergodin, moeder – terug te bereiken.
"De slaap neemt een derde van ons leven in beslag. […] Na een verdoving van enkele minuten begint een nieuw leven, bevrijd van de beperkingen van tijd en ruimte, en ongetwijfeld gelijk aan het leven dat ons wacht na de dood." (Nerval gelooft in de onsterfelijkheid van de ziel.) "Wie weet of er geen verband bestaat tussen deze twee levens en of het voor de geest niet mogelijk is om dit verband nu reeds te leggen?"
Nerval vergelijkt zijn ervaringen met een hellevaart, maar hij is gelukkig met de verworven inzichten. Helaas hebben die inzichten en de beperkte medische behandeling die hem in zijn tijd kon geboden worden niet kunnen beletten dat hij in 1855 een einde aan dat ene leven maakte.
Aurélia is een bijzondere persoonlijke en aangrijpende getuigenis van wat nu misschien paranoia zou heten. Het was echter nog even wachten op Freud en zijn Traumdeutung, en op de verdere ontwikkelingen van de psychiatrie die Nerval mogelijk hadden kunnen redden.
De Krook heeft een vertaling van Aurélia ter beschikking.
