Leven baren, dood claimen: een ontregelend gedachte-experiment
Wow! Dacht ik nog even een novelle te lezen op ’t eind van een fantastisch leerjaar. Slecht 100 pagina’s, gauw even tussendoor… Heb ik mij hier serieus misrekent. Wat een indruk heeft dit op mij nagelaten! Ik ga meer werk van Murata opzoeken.
Deze novelle is een korte maar indringende dystopische tekst die met minimale middelen een maximale ontregeling teweegbrengt. Het uitgangspunt is eenvoudig en bijna klinisch geformuleerd, maar de implicaties zijn existentieel en diep verontrustend. Het verhaal speelt zich af in een toekomstig Japan, ongeveer een eeuw na onze tijd, waar de staat een radicale oplossing heeft ingevoerd voor het demografische verval. In deze samenleving krijgt wie tien kinderen baart het wettelijke recht om één persoon te doden. Geboorte en dood zijn administratief aan elkaar gekoppeld, als twee zijden van dezelfde morele boekhouding. Het systeem wordt gepresenteerd als rationeel, efficiënt en noodzakelijk, maar onder die schijnbare logica sluimert een diep en hardnekkig ongemak.
Sayaka Murata beschrijft geen spectaculaire rebellie of openlijke revolutie. In plaats daarvan volgt ze personages die zich ogenschijnlijk schikken in deze nieuwe orde, terwijl hun innerlijke wereld langzaam verschuift. Ze stelt vragen zonder ze te beantwoorden: wat betekent schuld wanneer moord wettelijk gelegitimeerd is? Wat betekent moederschap wanneer voortplanting niet alleen leven schenkt, maar ook het recht op vernietiging verleent? En hoe verandert het menselijk lichaam — met name het vrouwelijke lichaam — wanneer het door de staat wordt herleid tot een instrument van bevolkingspolitiek?
Murata onderzoekt hier obsessief het idee van normaliteit, een rode draad doorheen haar werk die uitnodigt om ook haar eerdere teksten op te zoeken. De samenleving die zij schetst is niet grotesk omdat zij gewelddadig is, maar omdat zij geweld heeft genormaliseerd. De morele schok zit niet in de daad zelf, maar in de kalme manier waarop mensen leren ermee te leven. Oude ethische kaders verdwijnen geruisloos; nieuwe waarden nestelen zich in het alledaagse taalgebruik, in formulieren, gesprekken en sociale verwachtingen.
Gender en reproductie spelen daarin een centrale rol. Zwangerschap verliest zijn traditionele symboliek van zorg, intimiteit en continuïteit en wordt een strategische handeling met juridische consequenties. Murata ondermijnt elk romantisch of essentialistisch beeld van moederschap en legt bloot hoezeer zulke ideeën cultureel en politiek geconstrueerd zijn. Het lichaam wordt geen drager van betekenis meer, maar een functioneel knooppunt in een systeem dat leven en dood beheert.
Stilistisch is de tekst typisch Murata: helder, bijna vlak, en zonder expliciet moreel oordeel. Juist die afstandelijkheid maakt het verhaal zo verontrustend. De lezer wordt niet gestuurd naar verontwaardiging of medelijden, maar moet zelf positie innemen in een moreel landschap dat zijn vaste bakens heeft verloren. Baren en moorden is dan ook geen misdaadverhaal en geen klassieke dystopie vol spektakel, maar een moreel experiment in literaire vorm, waarin Murata met chirurgische precisie laat zien hoe flexibel onze ideeën over leven, dood en menselijkheid kunnen zijn — en hoe snel het ondenkbare gewoon kan worden.
Het boek roept vooral fascinatie, ongemak en discussie op. Het is bizar en luguber, maar tegelijk onweerstaanbaar intrigerend. Het centrale idee — het wettelijk verbinden van voortplanting aan het recht om te doden — klinkt op papier absurd, maar wordt zo koel en consequent uitgewerkt dat het al snel als een plausibele werkelijkheid aanvoelt. Precies dat maakt het zo verontrustend. De kracht van het boek ligt niet in spanning of plot, maar in het langdurige effect: de vragen die het oproept blijven hangen, lang nadat de laatste bladzijde is omgeslagen.
Noem het gerust choquerend, vreemd of zelfs verwarrend, maar zelden zonder bewondering. Murata’s afstandelijke, minimalistische stijl, zonder expliciete morele duiding, werkt als een tweesnijdend zwaard: voor de ene lezer versterkt ze de impact van het idee, voor de andere voelt ze kil en onthecht aan. Controverse is dan ook onvermijdelijk. Wie een plotgedreven verhaal of conventionele dystopie verwacht, zal mogelijk teleurgesteld zijn. Wie het boek leest als een gedachte-experiment, als een literaire testomgeving waarin morele zekerheden systematisch worden afgebroken, zal het daarentegen als bijzonder geslaagd ervaren.
