De veelheid aan culturen waarin de jonge Canetti verkeerde

Die gerettete Zunge. Geschichte einer Jugend (1977) is het eerste deel van de autobiografie van Nobelprijswinnaar voor de Literatuur Elias Canetti (1905-1994) en vormt samen met Die Fackel im Ohr. Lebensgeschichte 1921-1931 (1980) en Das Augenspiel. Lebensgeschichte 1931-1937 (1985) een uniek panorama van Europa aan het begin van de twintigste eeuw. Elias Canetti is vooral bekend door zijn roman Die Blendung (1935), zijn cultuurfilosofische studie Masse und Macht (1960) en deze driedelige autobiografie.

Met een niets ontziende eerlijkheid beschrijft Canetti in Die gerettete Zunge zijn vroegste jeugd, de jaren 1905-1921. Het boek is een terugblik zonder rancune en een oplijsting van het verleden zonder zich daartegen af te zetten. De autobiografie geeft een mooi tijdsbeeld: het zijn de jaren voor de Eerste Wereldoorlog.

Als kind van Sefardische Joden wordt Canetti geboren in het kleine, kleurrijke, haast oriëntaals aandoende Roestsjoek. Zijn vroegste jeugdherinneringen spelen zich af in dit Bulgaars stadje aan de Donau dat tegenwoordig Roese heet, in een getto van Spaanse Joden. Waarom gekozen is voor de titel wordt meteen verklaard op de eerste pagina. Dat het zijn vroegste herinnering is, komt waarschijnlijk door het barbaarse karakter ervan.

Zijn eerste schooljaren vinden plaats in het koopmansmilieu van Manchester, de uitbraak van de Eerste Wereldoorlog beleeft hij – na de vroege dood van zijn vader in 1912 – in het keizerlijke Wenen, de jaren tijdens en na de oorlog in het neutrale Zürich. Met opvallende precisie schildert hij in vloeiend en fraai proza de veelheid van culturen waarin hij als kind verkeerde. In de verschillende delen van het boek wordt tekens een nieuw tijdvak en een nieuwe plaats van handeling beschreven. Door de verschillende tijdvakken in meerdere Europese landen zijn de herinneringen goed af te bakenen. Thuis was de voertaal Ladino, een Sefardische taal, maar door de diverse verhuizingen moest Canetti meerdere talen leren. Als fijngevoelige, leergierige jongen wordt hij door zijn ouders ingewijd in de wereld van cultuur en literatuur. Ook het geloof speelt thuis een belangrijke rol. De auteur weet zich veel te herinneren, dit levert een uiterst gedetailleerde biografie op.

Wanneer Canetti school loopt in Zürich verwijt zijn moeder haar zoon dat hij in een ivoren toren leeft. Hij meent het leven te kennen omdat hij boeken leest en idealiseert de wereld omdat hij van niets anders benul heeft dan van historische figuren, wetenschap en kunst. Ze verlaat daarom met de zestienjarige jongen het hem zo dierbaar geworden Zwitserland en trekt naar Duitsland. Dit rijke boek en tevens Canetti’s meest toegankelijke werk is een meesterwerk dat je ademloos uitleest. Die gerettete Zunge. Geschichte einer Jugend doet ons met spanning uitzien naar zijn verdere leer- en levensjaren.

Gelezen in het Duits; vertaald in het Nederlands als De behouden tong. Geschiedenis van een jeugd.