De schaamte voorbij

In het autobiografische De jongeman fileert Nobelprijswinnares Literatuur Annie Ernaux summier de vijf jaar waarin ze als oudere vrouw een liefdesrelatie had met een dertig jaar jongere student.

Het flinterdunne boekje beslaat amper 48 bladzijden, het scherpzinnig nawoord van de vertaler Rokus Hofstede inbegrepen, en de uitgepuurde novelle telt amper 25 pagina's. Ernaux volgt in grote lijnen de chronologie van de verhouding. Ze is niet blind voor de grenzen die het leeftijdsverschil met zich meebrengt noch voor de incestueuze zweem die over de relatie hangt. De jongeman is naast het relaas van een controversiële liefde, een vurig feministisch pleidooi van een vrouw die zich weigerde te verontschuldigen voor haar affaire met een man die haar zoon had kunnen zijn. Zij is immers de schaamte – de motor van haar schrijverschap – al lang voorbij.

Het dubbelgangermotief neemt een uitdrukkelijke plaats in want de jongeman is net als Annie afkomstig uit een volks milieu, komt uit dezelfde regio en studeert in dezelfde stad als zij deed. Maar ook grote verschillen zijn aanwezig, waarop Ernaux A. via reizen en theaterbezoek initieert in de rituelen van de burgerlijke cultuur. De autobiografische gegevens – zoals de studententijd in Rouen en de clandestiene abortus in 1963 waarover ze zo indringend schreef in Het voorval - en Ernaux’ fascinatie voor het proustiaanse thema van de tijd zijn herkenbaar.

In compacte, uiterst efficiënte zinnen zoekt Ernaux naar de zin van die relatie. Voor haarzelf was dat herleven: zich opnieuw jong voelen, maar ook ingewijd worden in haar eigen verleden. De verhouding kata­pulteert haar terug naar haar jonge ­jaren, wat uiteindelijk leidt tot de genese van een boek. De twee tijdlagen schuiven over elkaar heen. Door haar jonge geliefde verandert haar leven in 'een vreemde, voortdurende palimpsest'.

Deze novelle is een sleutel tot het lezen van Ernaux’ werk. Al haar thema’s komen samen: tijd, herinnering, het verlangen naar een tweede jeugd, relaties, liefde, maatschappij, en hoe haar leven steevast in het teken staat van het nog te schrijven boek. ‘Was er een einde gekomen aanhef heftigste wachten dat er is, het wachten op genot, dan hoopte ik de zekerheid over te houden dat er geen hoger genot dan het schrijven van een boek’. De jongeman legt van dat genot getuigenis af. Een interessant boekje voor wie zelf eens nadenkt over ouderdom en relaties. Wie haar meesterwerk De jaren nog niet heeft gelezen, zal er nu ongetwijfeld zin in krijgen.