De democratie geprangd tussen natuurgeweld en AI-technologie.
Maxim Februari, de Nederlandse auteur, filosoof en PC-Hooft prijswinnaar voor essayistiek stelt in zijn laatste essay Doe zelf normaal een onrustwekkende tendens vast. De opkomst van artificiële intelligentie en de noodzaak om drastisch op te treden tegen de klimaatverandering beperkt de mogelijkheid voor de inwoners om zelf nog democratische keuzes te kunnen maken. Enerzijds zit onze leefomgeving vol digitale technologieën die zelf keuzes maken en die ons vertrouwde rechtssysteem om menselijke gedrag te reguleren vervangen: de technologie neemt de beslissing voor ons en stuurt ons. Anderzijds laten de natuur, het klimaat, virussen zich met groot geweld gelden en dwingen ons tot beleidskeuzes waar de burger de facto geen keuze en soms zelfs geen mogelijkheid tot verzet krijgt. Helder en systematisch, ondersteund door concrete, verontrustende, af en toe ook hilarische voorbeelden bouwt Februari zijn stijlvol betoog op, weliswaar met een flinke dosis laconieke humor en ironie wat de vrij hoge abstracte problematiek vlot verteerbaar maakt.
Februari plaatst grote vraagtekens bij het eco-modernistisch techno-optimisme en het droombeeld van besturen via data of zelfs nog maar door de burger via internet rechtstreeks in het politieke proces te laten participeren. De overheid verzwakt met haar controlezucht de democratie en besteed essentiële taken uit aan privé-bedrijven. Tech-bedrijven maken de regels en dwingen ze af, wetten komen verder van de burger af te staan. Digitalisering verandert het recht, als de wereld wordt bestuurd met data is er geen plaats meer voor het volk. Uit de steeds massalere analyses van data-verzamelingen worden immers dwingende normen afgeleid: wat statistisch “normaal” is wordt een morele norm. De titel van het boekje verwijst trouwens tongue in cheek naar een nu al legendarische dialoog tussen Geert Wilders en Mark Rutte in het Nederlands parlement. “Doe normaal” zei de eerste, “Doe zelf normaal” antwoordde de laatste. De parlementaire democratie komt onder druk, parlementen worden systematisch buitenspel gezet, zoals volgens Februari bij de covid-crisis bleek. Apps en QR-codes dwingen de regels af. De auteur is verre van een klimaat-negationist, laat staan een covid-complotdenker, integendeel zelfs, maar de consequentie van optreden is een grotere controledwang. Bovendien maken ook de antidemocratische krachten volop gebruik van technologie ; de communicatie wordt door de technologie gekneed, digitale propaganda misvormt je eigen voorkeuren. Oude parlementaire en democratische instituties eroderen en nieuwe vormen van democratisch zelfbestuur via internet of netwerkdemocratie zijn nog verre van een alternatief. Zo ontstaat een grijze zone waarin autoritaire verhoudingen ontstaan. Maxim Februari vervalt nog niet in doemdenken en erkent dat hij zelf ook geen overkoepelende sluitende oplossing heeft voor de problemen die hij aanhaalt. Er is voor hem in elk geval een nieuwe ethische theorie nodig die rekening houdt met de computeriserende invloeden op de normering van gedrag. Hij vindt dat de mens de touwtjes beter zelf in handen houdt en zelf blijft denken en normeren in plaats van dit uit te besteden aan machines. De bevolking moet als rechtsgemeenschap blijven functioneren en ook al zorgt dit voor conflicten het zal nog veel sociale onrust en existentiële onzekerheid voorkomen.
Men zou kunnen opwerpen dat Februari een wat behoudsgezinde cultuurpessimist lijkt, weinig vertrouwen in de maakbaarheid van de samenleving heeft, de mogelijkheden om weerstand te bieden tegen de digitale normering wat overschat en de potentiële manieren om inspraak te krijgen wat onderschat . Maar desondanks lijkt er niet veel in te brengen tegen zijn redenering. Hij schreef zijn waarschuwing al eind 2022, nog net voor de hype rond chat-GPT losbarstte.