Dichterlijke geschiedschrijving, ambitieus en erudiet
Classicus Ilja Leonard Pfeijffer weet waar hij het over heeft als hij de lezer meeneemt in het leven van Alkibiades, een Griekse politicus en krijgsheer die leefde in de vijfde eeuw voor Christus.
Pfeijffer
spreidt zijn enorme kennis over de oude Grieken en zijn
uitzonderlijke talent als schrijver tentoon en hij verwacht van zijn
lezer veel voorkennis. Of misschien net niet, want aan het einde van
het al lijvige boek zijn er nog 170 pagina’s toegevoegd met noten,
toelichtingen en achtergrondinformatie, dus je kan rustig in je
leeshoekje blijven zitten om die extra informatie na te lezen, indien
nodig. Hier legt Pfeijffer bijvoorbeeld ook uit op welke onderdelen
hij van feit overstapt naar fictie, om het verhaal aan te vullen en
zo de roman te creëren. Alles wordt verantwoord door de auteur.
Dit
boek is vele boeken ineen. Het is de weerspiegeling van het
stilistisch meesterschap van Pfeijffer, zijn formidabele kennis van
het onderwerp, zijn vermogen om historische feiten te transformeren
in een roman, zijn scherpzinnige ideeën over politiek, zijn
filosofische zijsprongen, zelfs zijn visie op de relatie tussen man
en vrouw. (Geen
man zal ooit een groot man zijn als hij niet ook een vrouw durft te
zijn.- meerdere
keren herhaald)
Sommige
zinnen lijken rechtstreeks uit het oud-Grieks vertaald, de zinsbouw
en het taalgebruik lijken wel van de hand van Homeros of Sophokles.
En vooral: de ellenlange volzinnen zijn perfect leesbaar, ook al
beslaan ze soms een volle paragraaf, een halve pagina of zelfs eens
meer dan een volle pagina.
Het
verhaal:
Protagonist
Alkibiades brengt het einde van zijn leven in ballingschap door en
schrijft zijn levensverhaal neer, waarbij hij zich richt tot de
‘mannen van Athene’, die hij dan ook regelmatig rechtstreeks
aanspreekt. Hoe hij streed en vocht voor Athene, maar ook hoe hij
overliep naar Sparta en Perzië als hij dat noodzakelijk vond. Dit op
het strijdtoneel van de klassieke wereld: de politieke intriges, de
veld- en zeeslagen, en Alkibiades’ constante rol in dit alles.
Meer
dan eens kreeg ik het gevoel dat dit boek eigenlijk over onze
hedendaagse samenleving
gaat. Over
hoe een democratie in gevaar kan komen en
bijzonder
kwetsbaar is, door
volksmenners die de instellingen
van die democratie (de rechtspraak bijvoorbeeld)
wantrouwen en verdacht maken, als werktuigen waarmee een
veronderstelde ‘elite’ het volk zou willen bedriegen. De
democratie is in gevaar als ze tot tirannie van de massa verwordt,
met
name wanneer de
stem van
de hardste schreeuwers door de volksvertegenwoordigers
wordt behandeld als de waarheid en de echte waarheid er dan niet meer
toe doet.
Alkibiades
(alias Pfeijffer) vraagt zich af welke staatsvorm de beste is:
democratie, monarchie of aristocratie? Elk van deze bestuursvormen
kan perfect werken, maar heeft ook een negatieve pendant
(respectievelijk ochlocratie, tirannie, oligarchie):
Het
is niet zo dat een van deze drie mogelijke staatsvormen inherent
beter of slechter is dan de beide andere, maar elk van de drie hebben
een positieve en een negatieve pendant. De positieve
verschijningsvorm kenmerkt zich in alle drie de gevallen door een
besef van verantwoordelijkheid bij de machthebber of machthebbers en
door een als een urgentie gevoeld streven om het algemene belang te
dienen, terwijl de negatieve pendant van de drie staatsvormen zich
manifesteert wanneer eigenbelang het staatsbelang verdringt en
wanneer de machthebber of machthebbers eerder geneigd zijn om rechten
op te eisen dan om plichten te vervullen. (blz 102-103)
en:
De democratie is haar naam waardig zolang haar instituties sterker zijn dan de machtshonger van een enkeling. (p. 657).
Beoordeling
Voor mij persoonlijk is dit meesterwerk van Ilja Leonard Pfeijffer van onschatbare waarde. Het was aanleiding om mijn sluimerende kennis van de cultuur van de “oude Grieken” terug op te frissen, om na te denken over hoe politiek destijds in elkaar stak en de parallellen met onze huidige samenleving te ontdekken, om stil te staan bij filosofische kwesties, zo bijvoorbeeld waarheid, waarschijnlijkheid, leugens:
Niet
slaafse onderworpenheid aan de waarheid bewijst de vrijheid van de
mens, maar zijn wonderlijke talent om de werkelijkheid naar
believen te vervormen door te liegen.
(p
591)
Het
lijkt onvoorstelbaar dat Pfeijffer dit werk heeft geschreven op amper
veertien maanden tijd … Zelf zegt hij daarover dat hij reeds van
jongs af aan geïntrigeerd was door de figuur van Alkibiades, dat dit
boek al jarenlang klaar zat in zijn hoofd en “enkel” nog moest
neergeschreven worden … En zelfs nu nog, nu het boek eindelijk
geschreven en gepubliceerd is, blijft Alkibiades prominent in zijn
hoofd aanwezig, zegt Ilja Leonard Pfeijffer.
Maar dit geldt niet enkel voor de auteur. Ik vermoed dat Alkibiades nu ook in het hoofd van zoniet alle, dan toch van vele lezers verder leeft.
Synopsis
Het leven en werk van de Atheense politicus en generaal Alkibiades (450-404 v. Chr.).