Puur leesgenot zou ik zeggen maar dat is in deze context wel heel erg misplaatst

Oekraïne is niet uit het nieuws weg te slaan. Wat daar aan het gebeuren is wat er daar nog staat aan te komen kunnen wij, de generatie hier die nog geen oorlog heeft meegemaakt tijdens zijn leven, niet vatten. Het is een cyclische aard van wreedheid waar de mensheid zich blijkbaar nog niet kan van losmaken en steeds onschuldige burgers treft. Ik kon bij de start dit boek niet zo goed plaatsen. Is dit nu opnieuw een zoveelste oorlogsroman waarbij geromantiseerde heldhaftigheid en wereldse dramatiek de hoofdtoon zal zijn. Ik hou er niet zo van, daarvoor is mijn onbegrip voor alles wat naar machtsmisbruik ruikt te groot. Maar dat wantrouwen ebde gauw weg nadat ik langzaam vorderde in het verhaal en besefte dat in dit boek de historiek zit verweven van het Oekraïnse volk dat gebukt zit onder het tumult van het begin van de 20e eeuw van de voormalige Sovjet-Unie, gekenmerkt door revoluties, politieke zuiveringen, hongersnood en wereldoorlogen

Geen land voor liefde, de debuutroman van de in Oekraïne geboren journalist Jaroslav Trofimov, volgt Debora, een Joods-Oekraïense vrouw die haar ‘slaperige woonplaats’ Uman in Centraal-Oekraïne verlaat om mee te werken aan de bouw van de Charkiv Tractorfabriek. Die zeventienjarige Deborah Rosenbaum, ambitieus en verliefd op literatuur, arriveert in 1930 in de hoofdstad van de nieuwe Oekraïense Socialistische Sovjetrepubliek, Kharkiv, om haar eigen lot te bepalen als moderne vrouw. De muffe en verboden manieren van het verleden zijn uit; het is een nieuwe dageraad, het Sovjettijdperk, waar wolkenkrabbers van de ene op de andere dag verrijzen.

Hoewel ze aanvankelijk niet in haar element is, sluit ze snel vriendschappen, vindt ze de liefde bij een charmante piloot genaamd Samuel en raakt ze gewend aan haar nieuwe leven in de stad. In dit eerste deel dat start na de proloog, die je pas kan begrijpen op het eind van het boek, maak je onmiddellijk kennis met de uitzichtloosheid van het communisme en gehersenspoelde waan om alles te betekenen voor de grote leider. Het boek is onderverdeeld in vier grote delen die elk een bepaalde periode in het leven van Debora beslaan gaande 1930 tot 1953 met een epiloog uit 1954.

Charkov was van 1919 tot 1934 de hoofdstad van de Oekraïense Socialistische Sovjetrepubliek. Trofimov schetst het beeld van “de voortdurende energie van de grote stad” en hoe Kharkiv in die periode mensen uit heel Oekraïne aantrok: “Dit was de metropool van de toekomst, een plek waar alles voor je ogen veranderde, waar elke dag iets onverwachts bracht.”

Terwijl Debora en haar vrienden genieten van hun jeugdig optimisme tegen de achtergrond van Kharkiv's moderne allure, dreigen onheilspellende, opdoemende gebeurtenissen hun leven voorgoed te verstoren. Charkov en omgeving vormden het epicentrum van enkele van de donkerste momenten van deze historische periode. De intellectuele elite van de stad was systematisch het doelwit en hun aantal slonk naarmate ze werden gearresteerd, gevangengezet en, in veel gevallen, geëxecuteerd door de geheime politie van de Sovjet-Unie: “Eén voor één begonnen ze te verdwijnen. Eerst werden hun boeken niet meer uitgestald in de universiteitswinkel en waren ze niet meer beschikbaar in de bibliotheek. Toen kwamen de academici zelf niet meer opdagen voor de lessen en kwamen er vervangende docenten om hun cursussen te geven.”

Maar Deborah's vooruitzichten - en die van Oekraïne - deemsteren langzaam weg. Het overgeoogste platteland wordt geteisterd door hongersnood en elke afwijking van de door Moskou gedicteerde ideologie wordt bestraft. Ook Samuel wordt zonder waarschuwing veroordeeld tot tien jaar dwangarbeid. Deborah staat er alleen voor met een baby. En dit is nog maar het begin.

Duitsland en Rusland mobiliseren en Oekraïne wordt het niemandsland tijdens de Tweede Wereldoorlog, waar de gele graanvelden rood kleuren van het bloed. Gevangen in het midden, net als haar land, moet Deborah alles doen wat nodig is om te overleven. Niet alleen om zichzelf te beschermen, maar ook haar steeds oplettender moeder en haar steeds antisemitischer zoontje, die als Rus wordt opgevoed. Deborah moet haar naam veranderen, haar religie afzweren, trouwen met een man van wie ze niet houdt en de mogelijkheid onder ogen zien om al haar dromen op te geven.

Geen land voor liefde waar ik mij argwanend in begaf, slorpte mij totaal op, sleurde mij genadeloos mee en liet mij achter met een wrang gevoel. Puur leesgenot zou ik zeggen maar dat is in deze context wel heel erg misplaatst.