Moet gelezen worden
Nu verschenen onder de titel Het gebroken huis.
Auteur Horst Krüger (1919-1999) groeit op in een stille buitenwijk van Berlijn, Eichkamp, in een doodgewoon gezin. Zijn vader is ambtenaar, zijn moeder huisvrouw, hij en zijn zus gaan naar school. Net zoals alle andere buren in deze wijk leven ze hun leven zonder uitspattingen, kleinburgerlijk, hardwerkend, volgzaam en gedwee maar ook met het spiedend oog rondom hen en steeds met een oordeel klaar over de anderen.
De komst van het nationaalsocialisme in 1933 lijkt aanvankelijk aan hen voorbij te gaan. Hier leven mensen brave, niet-politieke levens – maar geleidelijk raken ze toch bedwelmd door de beloften van het nazisme.
Krüger keert als journalist na 20 jaar terug naar die wijk. Zijn ouderlijk huis ging ten onder aan de bombardementen op Berlijn. Zijn herinneringen en emoties niet. Alles komt terug, zijn hele jeugd. En het is met die beelden en gedachten dat Horst Krüger in 1966 een opening creëert naar boetedoening en onbehagen over die vernietigende misdaden. Hij doorbrak als Duitser een stilzwijgen van een getraumatiseerde natie. Het boek werd na publicatie, alhoewel het zich op een uitzonderlijk hoog literair niveau mag situeren, verscheidene decennia niet meer herdrukt. De waarheden die er in staan waren te hard en te messcherp voor een volk dat schuld moest dragen.
Het zijn deze herinneringen die zich vastbijten in je vel. Toen de propagandamachine van Hitler op gang kwam was de familie Krüger zelfs enthousiast door de vooruitzichten van de voorspelde nationale verbetering, nieuwe wegen, nieuwe snelwegen, de VW kever, werk voor iedereen… De aanslagen op de Joden stelden weinig voor tegenover die aankomende weldaad. Tot daar blijft het bij een gekende, maar wel schitterend verwoord, schets van een Duitse familie die houdt van orde en gezag.
Het verhaal barst pas open, ettert en zweert wanneer de tragiek zijn gezin ongemeen hard binnendringt. Deze privétragiek verscheurt het gezin en drijft Krüger weg van zijn familie. In dit deel haalt Krüger de kleinste kantjes van zijn, meestal onbekende, familieleden naar boven. Gedrag eigen aan elke mens, elke familie met als wansmakelijk hoogtepunt het familiediner een ware dodendans.
Krüger ontvlucht het verstikkende gezin en tuimelt als het ware per abuis het verzet in. Gestapo en kliksysteem doen hun werk en hij wordt tot grote ontsteltenis van zijn volgzame ouders opgepakt en gevangen genomen. De lichte verdoken vrolijkheid verdwijnt uit het boek. Niettegenstaande hij niet mismeesterd wordt en als straf wordt ingelijfd in het Duitse leger pakt het tweede deel van dit verhaal je behoorlijk bij je lurven. Ook het soldatenleven, het kanonnenvoer en de onkunde van een leger dat weet dat het ten onder gaat is beukt hevig in op de lezer. Maar dit is niks in vergelijking met de gruwelijke openbaring die hij ondergaat als hij in februari 1964 het Auschwitz-proces in Frankfurt bijwoont. Oogkleppen vallen af. De echte gruwel van de Holocaust moest wereldkundig gemaakt worden. Dit deel heeft mij geraakt, diep geraakt. Die echte getuigenissen, je kan die niet vatten.
Het bijwonen van dit proces, tweeëntwintig verdachten, ogenschijnlijk eerbare burgers die blijkbaar niet bewust zijn van hun gruweldaden, je zou er je schouders kunnen voor ophalen of ervan uitgaan dat dit geschiedenis is maar niks is minder waar. Het was Horst Krüger, die getuigde en schreef en zijn landgenoten maar eigenlijk elke human being met dit boek waarschuwde om waakzaam te zijn voor de 'duisternis' binnenin: "Dat Hitler, denk ik, bij ons zal blijven - voor ons hele leven."
Niet alleen Hitler, onze hedendaagse geschiedenis herhaalt zich.
Een boek dat mij eeuwenlang zal bijblijven.
Horst Krüger (1919-1999) studeerde filosofie en literatuur. Na de oorlog werd hij essayist en literair criticus. Zijn boek Het gebroken huis wordt nu, een halve eeuw na verschijnen, in vele talen gepubliceerd.
