Narcisme en liefde rijmen niet

Zelden heb ik met zoveel plaatsvervangende schaamte en afgrijzen een boek gelezen. Niet voor het boek want het staat buiten kijf dat dit van een hoogstaand literair gehalte is maar mijn antipathie is volledig gericht naar een van de twee hoofdpersonages.

Kairos, de jongste zoon van Zeus is de god van het geschikte moment. Er kon geen betere titel voor dit aangrijpend liefdesverhaal op de cover staan, de bijgetekende vernielde cassettebandjes krijgen hun plaats in dit verhaal en duiden meteen de tijdsgeest, eind jaren ’80 vorige eeuw perfect aan. Hun intrede in het verhaal waren voor mij een keerpunt en tegelijkertijd ook de bevestiging van de weerzin die ik opbouwde voor de betreffende protagonist de 53-jarige schrijver Hans.

Erpenbeck heeft met dit verhaal dat zich afspeelt in Oost-Berlijn serieus ingebeukt op mijn rechtvaardigheidsgevoel. Onbegrijpelijk hoe moordend een allesomvattende liefde kan zijn en hoe die god Kairos nooit een geschikt momentum voorzag om Katharina, het andere hoofdpersonage haar ogen te openen.

In een korte proloog maak je kennis met Katharina die voor twee dozen staat, dozen die zij lange tijd niet wou en kon openen, dozen die een geschiedenis van zes jaar bevatten, die haar tekenden, haar vormden, maakten tot wij zij nu is. De eerste doos gaat open en na een kort intermezzo ook de tweede, nadien de epiloog. Zes jaar van een liefde die startte als een coup de foudre in een stortvlaag aan de bushalte tussen de 19-jarige Katharina en de 53-jarige Hans.

Het verhaal slingert in een soepele verteltrant heen en weer tussen de geliefden waarbij je meedogenloos wordt meegesleurd naar de totale ontsporing.

Kairos is echter veel meer dan een destructief liefdesverhaal. Het decor waarin deze ‘kleine’ historiek tussen twee mensen geplaatst is, de DDR jaren ’80, is een even eindigende tragiek. Erpenbeck zelf opgegroeid in Oost-Berlijn voor en tijdens de val van de Berlijns muur kan als geen ander de impact ervan weergeven en dat daar dan de STASI en het communisme gehekeld wordt is logisch maar je leest ook de andere kant. Ze spaart de kritiek op het Westen niet, het opstekende minderwaardigheidsgevoel en de schade die het kapitalisme aanrichtte. Het leven in Oost-Berlijn was geen hel zoals velen dachten.

De liefdevolle sfeer tussen beiden krijgt gaandeweg een wrang randje als je meer en meer merkt hoe Hans zijn lusten stilaan botviert en zijn narcistisch gedrag door de verliefde Katharina blindelings aanvaard wordt. Het wordt echter pas hels als Katharina na een klein misstap Hans haar een verpletterend schuldgevoel aankaart dat niet in verhouding staat met zijn eigen narcistisch gedrag, zijn huwelijk laat hij niet los. Waar eerst de lust zegevierde sluipt psychische mishandeling in een ongekende hardheid in hun relatie. Hij blijft heer en meester, manipulatie, wantrouwen en een ziekelijke eigenwaarde maken alles brutaal kapot.

Kairos, ik las je met afgrijzen, besefte eens te meer dat narcisme en liefde niet te rijmen zijn maar ook verschillende samenlevingsvormen onder hun eigen idee van vrijheid niet te rijmen zijn. Een prachtige roman in een politiek decor dat niet eenzijdig is neergezet. Sterk!