Jeroen Juchtmans
Leestip van Jeroen Juchtmans
Een goed boek zaait met milde hand vraagtekens. (Cocteau)

21.4.21/14b: onze ervaringen, onze verlangens, wie weet waar ze overlappen

10 oktober 2021

"In mijn bubbel wordt vaak gezegd dat populisme-stemmers 'boos' zijn. Als ik naar mezelf kijk, dan ben ik over de houding van Van Rompuy en De Gucht en het totale cynisme van Barroso niet 'boos'. Ik ben mijn vertrouwen kwijt in de gevestigde orde waarvan zij het gezicht zijn, maar hiervoor heb ik concrete redenen. Hun incompetentie, hun aan corruptie grenzende vervlechting met de banken, en bovenal de Sluipende Verbouwing van mijn land en de EU tot een neo-liberale technocratie. Boosheid is een emotie en met boze mensen valt niet te praten. Niet voor niets hebben we het over 'blinde woede', maar nooit over 'blinde verontwaardiging' of 'blinde bezorgdheid'. Wie verontwaardigd of bezorgd is, heeft argumenten. Daarover kun je in gesprek gaan."

(Joris Luyendijk schreef dit in 2017, ondertussen is Trump van de macht, dreigt de Brexit een pijnlijke flop te worden en zijn de genoemde politici op pensioen, toch kan de politieke stoelendans, de coronacrisis en een nakende green deal het spook van extremisme en zijn scherpe analyse van het fenomeen van proteststemmers en de sluipende verbouwing niet verhullen.)

Op een avond, na afloop van een lezing in Terneuzen, sprak journalist en schrijver Joris Luyendijk een leraar. De man had zich ooit vol engagement in het onderwijsavontuur gestort in de plaatselijke dorpsschool, maar die moest verdwijnen, werd opgeslokt in een gigantische scholengemeenschap. De immense bureaucratie en de prestatiedoelen opgelegd door inspectie en politiek vergrootten de frustraties, deed het aanvankelijke enthousiasme verdwijnen, zaagden de poten van onder zijn leerstoel. "Ik werd leraar om jonge mensen iets mee te geven. Niet om in een leerfabriek een of ander 'rendement' te halen. Ze maken het vak kapot.", verzuchtte hij. En hij stelde zich luidop de vraag: "Wanneer waren de verkiezingen waarin ik hierover kon stemmen?".

"Dit is het sleutelmoment:", schrijft Joris Luyendijk in Kunnen we praten, "in heel Europa heeft sinds de jaren tachtig een soort Sluipende Verbouwing plaatsgevonden en die is nooit als een echte keuze aan de kiezers voorgelegd - laat staan dat die kiezers eerlijk alle nadelen en risico's zijn verteld. De omarming van marktwerking en schaalvergroting waren steeds voldongen feiten, maar omdat alle gevestigde partijen er achteraf mee in stemden was het zogenaamd 'democratisch'." En hier legt Joris Luyendijk de vinger op de wonde, trekt de pijnlijke lijn terecht door naar de weinig kritische houding van de intellectuele kaste en de opkomst van populistische partijen en bewegingen, die handig inspelen op de verzuchtingen van deze kiezers. De mensen zijn gefrustreerd omdat ze het gevoel hebben de controle over hun samenleving kwijt te zijn.

"Heel wat mensen leven in de frontlinie van de multiculturele samenleving of ondervinden de gevolgen van de globalisering aan de lijve.", schrijft journalist en documentairemaker Jan Antonissen in zijn boek De onfatsoenlijken: "Het is niet abnormaal dat ze hun in hoog tempo veranderende levensomstandigheden opvatten als verlies. Verlies veroorzaakt angst. En angst eet zieltjes op. We hebben hem bezworen met politieke correctheid, we hebben hem ontkend. Maar daarmee is hij niet verdwenen. Laten we wel wezen: de angst zal niet zo snel uit onze levens verdwijnen, daarvoor zijn de tijden te onzeker en de bange blanke mensen te talrijk." Ook Joris Luyendijk neemt als het gaat over die bange blanke mensen geen blad voor de mond. Migratie heeft inderdaad bij de witte mensen angst teweeg gebracht, en die gevoelens, terecht of onterecht, worden al te gemakkelijk onder de mat geveegd.

Toch blijft de politiek, de gevestigde orde, als ook de hoogopgeleiden en weldenkenden, ook anno 2021, deze frustraties negeren, marginaliseren en verder werken aan hun neoliberale technocratische verbouwing. De welgestelde hoogopgeleiden lijken evenzeer opgesloten in hun bubbel en vandaar Luyendijks finale oproep om uit onze grenzen te treden en de terechte vraag: Kunnen we praten?. Want het huidig beleid evenals het alternatief van extremistische populisten zal ons enkel in de afgrond doen storten. En daarom is dit flinterdunne boekje uit 2017, waar je het niet altijd eens mee hoeft te zijn, een zo belangwekkend voor de toekomst, de 21ste eeuw. Het is een oprechte en intelligente oproep tot een noodzakelijke dialoog, niet in ivoren torens, Tv-shows, spelprogramma's of in getwitter, maar in het echt, rustig en doordacht.

De klimaatcrisis dreigt de sociale ongelijkheid en de migratie alleen maar te vergroten, en om die uitdagingen de baas te kunnen zullen we meer nodig hebben als slogans als 'Wir schaffen das' of 'Eigen volk eerst', we zullen iedereen, maar dan ook iedereen, erbij moeten betrekken om dit zo cruciaal verhaal tot een happy-ending te brengen. Ook denkers als socioloog Bruno Latour en klimaatwetenschappers Eric Holthaus begrijpen dit, en roepen op in dialoog te gaan, het achterhaalde links-rechts denken te laten varen en resoluut te kiezen voor de aarde en niet voor minder, maar juist meer en ook meer directe democratie. Om zo van de wereld een plaats te maken van en voor elk levend wezen.

Synopsis

Beschouwing over de hedendaagse maatschappelijke en politieke situatie in Nederland, in het bijzonder het populisme.

Jeroen Juchtmans
Leestip van Jeroen Juchtmans
Een goed boek zaait met milde hand vraagtekens. (Cocteau)

Kunnen we praten
Titel:
Kunnen we praten
Auteur:
Joris Luyendijk
# pagina's:
93 p.
Uitgeverij:
Uitgeverij Atlas Contact
ISBN:
9789045034140
Materiaal:
Boek
Onderwerp:
Internationale politiek ; 2000-