De opkomst van een dictator

Ratten rennen door de straten, honger giert door de magen, teleurstelling woekert door de hoofden. Ellende, niets dan rotte ellende en ontreddering overheersen de laars, veroorzaakt door de zelfbedieners in het politieke pluche. Maar dan staat er een man op die beterschap belooft. Hij is ruimhartig, hij is onbaatzuchtig, hij is breedsprakerig, hij is geslepen, hij is Benito Mussolini.

In de roman M. De zoon van de eeuw schetst Antonio Scurati op 851 pagina’s een verbluffend portret van de gesjeesde socialist die Italië tot ’s werelds eerste fascistische dictatuur kneedde. Een roman, ja, maar geen letter is verzonnen. Minutieus heeft Scurati notulen, dagboeken, artikels en zelfs liefdesbrieven uitgeplozen, om de recente geschiedenis tot leven te wekken en vooral om ze te begrijpen. Geen moment moraliseert Scurati, hij is niet meer dan een aandachtige toeschouwer en verteller. De euforie van de beginjaren - dit eerste deel van een trilogie beslaat de periode 1919-1924 - is tastbaar, het amusement vloeit even rijkelijk als de wijn doorheen de bladzijden. Ook bij de pers en buitenlandse getuigen, die jubelen om de daadkracht van de fascisten. Maar gaandeweg sijpelt het venijn binnen en tonen de zwarthemden hun ware, ranzige gelaat. Het geweld wordt steeds bruter, de vrijheidsbeperkingen steeds wreder. Te laat openen de ogen, de democratie is dan al onder bulderend applaus gesmoord.

Gewapend met enkel zijn beschrijvende pen slaagt Scurati waar heel wat historici faalden: zonder omhaal voor het nageslacht vastleggen hoe aanlokkelijk het fascisme leek en hoe verdorven het was. En is.