Een dame met vele gezichten

Even ter inleiding een passage uit de bestseller Het begin van alles van Graeber en Wengrow.

'Als je er even over nadenkt, zie je dat vrouwen, hun werk, hun belangen en innovaties tot de kern behoren van een nauwkeuriger begrip van de beschaving. Het nagaan van de plaats van de vrouw in samenlevingen zonder schrift betekent dat je gebruikmaakt van aanwijzingen die, letterlijk, in het weefsel van materiële cultuur zitten, zoals beschilderd aardewerk waarop zowel de vormen en gedetailleerde decoratieve structuur van textielontwerp als van het vrouwelijke lichaam worden nagebootst. Om maar twee voorbeelden te nemen, het is moeilijk te geloven dat het soort complexe wiskundige kennis die we in vroeg-Mesopotamische documenten in spijkerschrift of in het ontwerp van de tempels van Chavin in Peru volledig aan de geest zijn ontsproten van een mannelijke schrijver of beeldhouwer, zoals Athena aan het hoofd van Zeus. Het is veel waarschijnlijker dat ze een kennis representeren die in vroegere tijden is geaccumuleerd door middel van specifieke praktijken als stereometrie en toegepaste rekenmethoden bij weven en kralenwerk. Wat tot nu toe doorging voor 'de beschaving' is in feite misschien niet meer dan een alleen voor mannen geldende toe-eigening - door mannen die hun aanspraak in steen beitelden - van een of ander vroeger kennissysteem waarin vrouwen dé spil waren.' ('Het begin van alles', p 470)

Dit fragment uit het lijvige werk van antropoloog David Graeber en archeoloog David Wengrow zou evengoed uit Mevrouw Sapiens kunnen komen. Alhoewel. Qua inhoud zeker. Maar qua stijl absoluut niet. Mevrouw Sapiens is veel vlotter en toegankelijker, veel minder academisch en gewichtiger geschreven. Beiden vertrekken wel en terecht van dezelfde inzichten, namelijk dat de prehistorische cultuur veel complexer en ontwikkelder was dan het cliché wil en dat de rol van de vrouw in de prehistorie (en de geschiedenis in het algemeen) al veel te lang gemarginaliseerd is, door mannen toegeëigend werd.

Mensen denken nog steeds al te gemakkelijk dat het leven in het prehistorische kamp bepaald werd door mannen in de kracht van hun leven, omdat zij degene waren die eropuit trokken om te jagen en zo de groep deden overleven. Deze visie gaat terug tot de negentiende eeuw, maar klopt deze wel? Was de prehistorische vrouw dat hulpeloze wezentje dat slechts goed was voor het plukken van bessen, baren van kinderen, zorgen voor de kroost? Dit beeld, deze negentiende visie, domineerde de prehistorische wetenschappen tot diep in de twintigste eeuw en wordt in 'Mevrouw Sapiens' wetenschappelijk aan diggelen geslagen.

Dankzij nieuwe archeologische vondsten, maar ook het herinterpreteren van oude opgravingen, dankzij het werk van hedendaagse prehistorici, paleogenetici, paleoantropologen, kunsthistorici, etnologen en andere wetenschappers ontstaat er een nieuw, veel genuanceerder beeld over de mensheid in het laat-paleolithicum. Een mensheid met een cultuur die veel rijker, diverser en kleurrijker was dan in de schoolboeken omschreven, een cultuur waarin de vrouw geen bijrol hoefde te spelen. Mevrouw Sapiens was namelijk een dame met vele gezichten, 'veel machtiger en krachtiger dan lang is gedacht'. Dit boek, deze must-read, doet nadenken over de prehistorische kunst en cultuur, de vrouwelijke identiteit en de rol van de vrouw in de geschiedenis van de mensheid.

Het boek Mevrouw Sapiens bouwt verder op de Franse documentaire Lady Sapiens van Eric Pincas en Thomas Cirotteau, onder de redactie van Jennifer Kerner die dit boeiend verhaal scherpzinnig wist samen te vatten. Elk facet van de prehistorische puzzel, het dagelijkse leven in het laat-paleolithicum en de onmiskenbare rol van de vrouw wordt in klare wetenschappelijke taal levendig, maar ook kritisch weergegeven. Gooi dus alle clichés overboord en stap in de wondere wereld van de prehistorie met dame Sapiens als ervaren gids. Goede reis.