Hartverscheurend mooi! Een opdoffer van formaat

Negentien Negentien van Aline Sax, pas verschenen op 25 september 2025, was iets waar ik wel naar uitkeek. Ik ken Sax als schitterend jeugdauteur van o.a. De lantaarnaansteker & De jongen op het dak maar zij is ook historica die al In ´Voor Vlaanderen, Volk en Führer’ de ziel van de Vlaamse collaborateur bloot legde. (https://www.alinesax.be/boeken/)

Mijn interesse als kind van het doorsnee Vlaams gezin waar zowel het frontleven bij mijn voorouders als collaboratie & verzet doorheen de familie geweven is was dan ook groot, te meer omdat dit nu als een roman verscheen. Het is altijd de vraag of interesse voldoende is om kwaliteit te ervaren…

“ But, I’m very impressed. Overwhelmed. Amazed. Blown away…”

Engelse termen omdat het hoofdpersonage Henry Bennet een Engelse plattelandsjongen en begenadigd beeldend kunstenaar is die onder sociale druk zich aanmeldt om als ‘Tommie’ na een trainingskamp naar het front in Ieper te trekken. Het is het verhaal van de gewone soldaat, kanonnenvoer.

In deze roman - die voor mij samen op eenzame literaire hoogte staat als ‘Tot ziens daarboven van Pierre Lemaitre - kiest ze voor een invalshoek die vaak onbesproken blijft: de periode na de Eerste Wereldoorlog, wanneer de strijd gestreden lijkt maar de echte verwerking pas begint. Het begint waar elke oorlog eindigt en soldaten plots geen soldaten meer zijn. Het raakte mij tijdens het lezen diep.

Henry Bennet, gewond en naar huis terug gebracht nog voor de wapenstilstand besluit na een lange revalidatie om terug te keren naar Ieper. Terug aarden in het gewone leven lukt niet. Hij kampt met zware innerlijke littekens: schuldgevoel om het feit dat hij overleefde terwijl zijn kameraden sneuvelden, hallucinaties, nachtmerries en de voortdurende vraag of hij ooit nog kan thuiskomen bij zichzelf. Het burgerbestaan verstikt hem en hij hoopt door terug te keren naar de salient (de frontlinie bij Passendaele) daar rust te vinden. Het was een tijdsgeest waar PTSS nog geen naam had, laat staan dat daar begrip voor was. Maar ook daar is alles veranderd: Ieper wordt heropgebouwd, de doden worden begraven en zelfs het oorlogstoerisme steekt de kop op.

Het verhaal is opgebouwd via twee verhaallijnen, de eerste die de titel van het boek draagt 1919 waarin Bennet zijn terugkeer en de daarbij gepaard gaande heftige emoties beschrijft en dan zijn herinneringen aan de strijd zelf in o.a. 1917 en de onmenselijke omstandigheden in de loopgraven, de ontmenselijking. Het resultaat is een schitterend verweven tijdsbestek waar zowel trauma en onbegrip als empathie hun plaats krijgen. Dit tweespalt biedt via een reeks nevenpersonages de kans om het (over)leven in alle ellende van het front en het niemandsland te laten aansluiten met hoop naar een nieuwe toekomst. Sax grijpt die kans met veel bravoure aan. Ze laat je mee wegzinken in de modder, de dug-outs, de meedogenloosheid van het individu dat geofferd wordt voor het groter belang maar laat via het hoofdpersonage, hoe genadeloos hij ook zijn demonen moet ondergaan ook de menselijke en emotionele heropbouw van het individu meemaken. Het zijn opdoffers van formaat die dikwijls in je gezicht ontploffen, niet alleen de gruwel van het front maar ook heel verrassende plotlijnen bij het hoofdpersonage die zich pas later openbaren. Zij gaat daar heel zuinig mee om en bouwt gestaag aan een constante drive in haar verhaal. Ik moest mij met alle macht verzetten om mijn leestempo te temperen. Het hoog literair gehalte waarin dit geschreven is zorgt ervoor dat de horreur van de slachtpartijen voor mens én dier te verwerken zijn. De keuze om de nevenpersonages ten dienste stellen van en het hoofdpersonage alle aandacht te geven is een meesterlijk balanceren op het gespannen touw van diepmenselijke gevoelens.

Daarmee wordt Negentien Negentien niet alleen een historische roman, maar ook een psychologische, die indringend verkent hoe een samenleving en haar individuen omgaan met trauma en verlies.

Na het lezen besef ik eens te meer dat Aline Sax haar schrijvershart dikwijls zal gebroken zijn tijdens dit proces, ook mijn lezershart.

Als iets hartverscheurend mooi kan zijn dan zal het dit boek wel zijn.

Jan Stevens, redacteur boekensite.gent
Alle info over het boek vind je op https://www.amboanthos.nl/boek/negentien-negentien/ -
https://www.alinesax.be/negentien-negentien/