De kracht van een popsong

Het meest hartverwarmende boek voor Kerstmis 2025, maar ook voor heel het jaar wat mij betreft, is Polsslag van hoogleraar aan de KU en auteur en muziekliefhebber Peter Vermeersch.

Het boek is opgebouwd rond één popsong, een liedje zoals er dertien in een dozijn zijn, behalve dat het opgepikt werd door jonge activistische jeugd die het als hun anthem beschouwden tijdens de revoluties in hun land in de strijd voor een vrije toekomst. Een strijd die iedereen moet blijven voeren. Niet alleen jongeren, en niet alleen in het voormalige Oostblok, waar dit verhaal speelt.

Iedere Rus die jong was tussen 1987 in de Sovjet-Unie en 1995 in het latere Rusland kent de song. Hij heet 'Peremen', wat 'veranderingen' betekent. Viktor Tsoj, een 18 jarige Russische jongen met Koreaanse roots schreef het liedje in 1980 en speelde het jarenlang met zijn bandje Kino voor vijf man en een paardenkop. Zeven jaar later werd 'Peremen' opgepikt in de beweging rond glasnost en perestroika en het einde van het communisme in het Oostblok van die tijd. Wat oorspronkelijk een kampvuurnummer was, werd het strijdlied van een generatie voor vrijheid en hoop. De song werd breed verspreid. Hij ging viraal - clandestien - via cassettes. In 1990 stierf de jonge componist-zanger onverwacht in een autocrash. Maar het was niet einde verhaal.

In de jaren 10 van deze eeuw bleef er nog één communistische enclave over in Oost-Europa, met name Wit-Rusland, onder de leiding van de saaie maar meedogenloze president voor het leven Lukasenka. Jongeren komen in opstand tegen de dictator. Zoals ze dat ook in Oekraïne deden tijdens de Oranje Revolutie. En in het verzet in Rusland tegen Poetin, die in die jaren zijn ware aard toonde. En weer dook de song opnieuw op. Overal was 'Peremen' te horen, het liedje dat de hoop op verandering symboliseert.

Iedereen van drie generaties kent 'Peremen' en de betekenislagen die de song ondertussen heeft. Ook de overheid in Wit-Rusland en die treedt onverbiddelijk op. Iedereen die de song post op social media wordt gevangengezet of moet naar het buitenland vluchten. Dat weerhield chauffeurs er niet van 'Peremen' in hun auto te spelen met omlaag gedraaide autoramen. Het was een teken van herkenning. Er kwam een glimlach op het gelaat van de passanten.

Peter Vermeersch neemt ons een boek lang mee op reis naar Wit-Rusland en al zijn buurlanden. Naar overal waar de polsslag van 'Peremen' opnieuw en altijd weer te horen is. De drang naar verandering en naar vrijheid. Vermeersch toont de kracht van muziek. (En ook de beperkingen.) Als alle andere vreedzame middelen niet werken is er altijd nog de vrijheid om te zingen, muziek te spelen, feest te vieren. Muziek heeft een bijzondere troef: die van de hoop en het optimisme. Misschien kent 'Peremen' wereldwijd nog een derde leven. Maar het is te hopen dat het niet nodig is.

https://www.youtube.com/watch?v=JUlVXnDVCMI&list=RDJUlVXnDVCMI&start_radio=1