Een fatale man

Er zijn van die klassiekers waarvan een beetje literatuurliefhebber weet dat ze "onmisbaar" zijn, maar die hij om een of andere reden toch nog niet ter hand nam. Grasduinend in de verbazingwekkende negentiende eeuw maak ik, beter laat dan nooit, een inhaalbeweging.

Van Oscar Wilde (1854 – 1900) verscheen in 1891 zijn enige roman: The Picture of Dorian Gray, met een voorwoord dat een manifest is van de esthetiek van l'art pour l'art. "Er bestaat niet zoiets als een moreel of een immoreel boek. Boeken zijn goed geschreven, of slecht geschreven. Dat is alles." Zo luidt, in een beroemd aforisme gevat, het literair credo van Wilde.

Lord Henry Wotton ziet in de studio van zijn vriend, de schilder Basil Hallward, het portret van een bloedmooie jongeman, die hij absoluut wil leren kennen. Als hij, eigenlijk tegen de zin van de artiest, het model, Dorian Gray, toch ontmoet, gaat hij zich al snel als mentor van de jongen opdringen.

Maar de mentor is in wezen een Mefistofeles. Lord Henry is een dandy, een estheet, een rücksichtslose hedonist, een cynische spotter, die de "wonderlijke geest" van Dorian tot de zijne wil maken… en daarmee die geest vergiftigt in een nietsontziend psychologisch experiment. "De enige manier om van een verleiding verlost te raken, is door er aan toe te geven. Weersta ze, en je ziel wordt ziek van verlangen naar de dingen die je jezelf verboden hebt, van begeerte naar wat monsterlijke wetten monsterlijk en onwettig hebben gemaakt." Dat is de leer van Lord Henry, die zijn raad koppelt aan een lofzang op de vergankelijke Jeugd en Schoonheid van Dorian. De homo-erotische sfeer is hiermee evident. Zowel de schilder Hallward als Lord Henry zijn gefascineerd door Dorian, maar Henry heeft het absolute overwicht.

En natuurlijk, Dorian wil jong en mooi blijven. Waarom zou hij zijn jeugd, zijn schoonheid en zijn onschuld moeten verliezen terwijl zijn portret onveranderd blijft? En in zijn radeloosheid doet hij "een gebed", dat verhoord wordt.

De jaren verstrijken, en fysiek blijft hij onaangetast. Maar de raad van Henry indachtig dat je nooit een te hoge prijs kan betalen voor welke ervaring dan ook, is zijn geweten ten slotte belast met een paar zelfmoorden, een moord en chantage. Hij ontsnapt telkens aan elke verdenking, maar zijn daden gaan hem toch te zwaar wegen en hij besluit weer "goed" te worden. Vergeefs.

The Picture of Dorian Gray is een exponent van het decadentisme, dat het ook aan de andere kant van het kanaal goed deed. Henry bezorgt trouwens aan Dorian een "poisonous book" met een jonge Parijzenaar als hoofdpersonage, en algemeen wordt aangenomen dat het A Rebours van Joris Karl Huysmans betreft. Als een navolger van Des Esseintes in deze Franse "bijbel van de decadentie" gaat Dorian zich onledig houden met parfums, muziek, edelstenen, wandtapijten en kerkgewaden. Opvallend is ook de herhaalde vermelding van bloemen als een motief doorheen het hele verhaal, dat al begint met "… de rijke geur van rozen".

Wellicht is Wilde schatplichtig aan de Faustmythe en mogelijk aan enkele verhalen van Edgar Allan Poe: The Oval Portrait (1842, waarin een afgewerkt portret "leeft" maar het model sterft) en William Wilson (1839, waarin de gewetenloze Wilson zijn irritante dubbelganger doodt maar daarmee zijn eigen doodsvonnis tekent). En misschien kan je hem pose verwijten.

Dat neemt niet weg dat The Picture stilistisch briljant is: een vuurwerk van aforismen, paradoxen, bons mots, en het soort gevatheid dat in het Engels "wit" heet. Wilde schrijft dialogen als een verbaal pingpongspel – hij is overigens ook de auteur van komedies – en hanteert een superieure ironie. En de femme fatale waar de Fransen in zijn tijd zo dol op waren, is hier een homme fatal geworden. Dat is ook eens iets anders.