Een fictief autobiografisch verhaal

In dit boek neemt Kader Abdolah je mee op zijn risicovolle reis naar huis. Eens thuis is alles anders en toch ook hetzelfde. Zijn moeder leeft nog, maar ze herkent hem niet meer. Zijn vader is overleden, maar hij neemt in zeker opzicht zijn plaats in. De omgeving is vervallen maar niet vergaan en te herstellen. Ook in de maatschappij zijn er kenteringen gaande. Zo komen de vrouwen in opstand tegen de geestelijke macht.

Hij neemt zijn intrek in het oude observatorium. Hij nodigt regisseur Kimiai en meester-dichter Shamloo uit om hem te vergezellen in zijn zoektocht naar zichzelf. Ondertussen verdiepen ze zich in de wetenschap achter lenzen en telescopen. Ze zien hun lange wandelingen zoekend naar de nodige mineralen als een alternatief gebed.

Voordat het laat wordt is een fictief autobiografisch verhaal over Kader Abdolah. Hij vertelt over zijn ouders, het leven in de bergen, de mensen, het strenge geestelijke bewind in Iran en het geweld tegen vrouwen. Tussen zijn verhaal is er ruimte voor gedichten en wetenschappelijke achtergrondinformatie over telescopen en de bedenkers ervan. Zijn wetenschappelijk enthousiasme over de sterren en planeten vond ik geweldig. Hij maakt de mysterieuze sterrenhemel zelfs voor de bergbewoners bereikbaar. Hij biedt hen de kans om even verwonderd te zijn als hijzelf. Prachtig!

Ik vond het boeiend en schitterend geschreven. Het leest vlot en er zit voldoende afwisseling in zijn vertellingen. Hij gaat van het heden naar het verleden, van zichzelf naar de personen rondom zich. Hij schrijft over de maatschappelijke context en betrekt er de (Perzische) cultuur en literatuur bij. Hij verwijst naar proza van bijvoorbeeld Saadi (de Rozentuin) maar even goed citeert hij uit de Odyssee van Homerus. Meerdere bekende geleerden en filosofen passeren de revue met een focus op de wetenschap achter het heelal. Galileo Galilei en Hans Lipperhey komen meermaals en gedetailleerd ter sprake.

Enkel de religieuze insteek vond ik minder. Tijdens zijn verblijf zijn er meerdere bizarre gebeurtenissen waaraan hij een goddelijke factor koppelt: een koe die bij hem blijft, raven, een doofstomme vrouw die neerdaalt vanuit een vallende sterrenregen. Ik voelde als lezer dat het geloofsaspect voor de schrijver een belangrijke rol speelt. Gelukkig zit er eveneens een filosofisch karakter aan zijn uitspraken waarin ik me wel kon vinden. De moraal is religie overstijgend. Daarmee geeft Abdolah in dit boek veel ‘stof tot nadenken’. Zo willen we uiteindelijk allemaal terugkeren naar onze oorsprong. Dat besef komt volgens hem vroeg of laat bij iedereen. Hij maakt zelf op dat gebied een evolutie door. Als hij terug thuis komt heeft hij het moeilijk met wat er niet meer is of anders geworden is. Hij gaat om met dit gemis door de handen uit de mouwen te steken en zoveel mogelijk plaatsen en voorwerpen in ere te herstellen. De fysieke arbeid maakt mentaal ruimte vrij. Zijn gedachten en herinneringen komen en gaan tijdens de herstelwerken aan het dak van het oude observatorium. Zijn overwinningsgevoel als hij erin slaagt om de saffraanvelden nieuw leven in te blazen is belangrijk voor de relatie met zijn moeder en de bergbewoners. Hij treedt in de voetsporen van zijn vader en dat helpt om trauma's vanuit zijn jeugd te verwerken en een plaats te geven. Bovendien maakt hij de zoektocht naar zijn diepere zelf niet alleen. De mensen die hij tegenkomt en degene die hij uitnodigt brengen raad. Zo werkt het samen bouwen aan de telescoop helend. Tenslotte illustreert hij de impact die de omgeving heeft waarin je opgroeit als ook het belang van tradities.

In Voordat het laat wordt vertelt Kader Adolah zijn levensverhaal. Hij wist mij te bekoren met zijn oorsprong in de bergen in Iran. De religieuze insteek hoort bij zijn verhaal en moet je erbij nemen. Maar dat staat los van zijn kunnen als schrijver.