Jan Stevens
Leestip van Jan Stevens
Boeken zijn slechts dragers van een verhaal. Verhalen blijven in mijn hoofd.

Biografie over Hanna Arendt, met zingeving voor onze tijd

18 januari 2025

Lyndsey Stonebridge is hoogleraar geesteswetenschappen aan de universiteit van Birmingham. In 2019 werd ze benoemd tot lid van de Academia Europaea en werd ze de winnaar van de Rose Mary Crawshay Price van de Britse Academy en de Best Book Price van de Modern Studies Association. Nu met deze We are Free to Chance the World werd ze genomineerd voor de Orwell Price for Pollitical Writing. En terecht. Het filosofische denkwerk van Hanna Arendt blijft actueler dan ooit, Stonebridge schrijft helder, begrijpelijk en hedendaags.

In dit boek liggen drie samenvallende leeslijnen verscholen die terugblikken op een grootse erfenis: een wonderlijke levensloop, een overzicht van Arendt’s filosofisch werk als synthese van het westerse denken, en uiteraard haar relevantie vandaag en morgen.

Een biografie van Anna Arendt, een vluchtelinge als zovelen, geboren als Duits-joodse in Köningsberg, net als Immanuel Kant, uit het oude Pruisen. Vandaag noemt Köningsberg Kalingrad, als Russische exclave.

Hannah Arendt blijft een van de belangrijkste politieke denkers van de twintigste eeuw. Ze studeerde filosofie onder Martin Heidegger en Karl Jaspers. Toen de nazi's aan de macht kwamen, vluchtte ze via Parijs naar de Verenigde Staten, waar ze bleef wonen tot haar dood in 1975. Na een liefdesaffaire met haar professor Martin Heidegger huwde ze de linkse dichter en professor filosofie Heindich Blucher, en later Gunter Anders, ook een in Duitsland geboren filosoof, journalist en kritische theoreticus.

Haar intellectuele inspiratiebronnen waren de grote filosofen uit de oude en nieuwe Europese canon: Socrates, Plato, Augustines, Niccolò Machiavelli, Immanuel Kant, Soren Kierkegaard, Friedrich Nietzsche, Karl Marx, het existentialisme van Jean-Paul Sartre, de fenomenologie van Edmund Husserl, haar professoren Martin Heidegger en Karl Jaspers. In het veld van de politieke filosofie interpreteerde ze hun werk tot hun radicaalste elementen.

Haar bekendste werk blijft The Origins of Totalitarianism uit 1951. Hierin schetste Arendt een samenleving met sciencefictiongehalte vol van eenzame , geatomiseerde, levenloze mensen, één grote ongeorganiseerde, structuurloze massa van woedende individuen, gekenmerkt door haat, angst, georganiseerde terreur, massaal sterven, concentratiekampen en onzeglijk lijden. Ze beschreef hoe in een totalitaire staat het kwaad zich gemakkelijk kan manifesteren als de individuele verantwoordelijkheid verloren gaart. In 1955 verscheen Men in dark times, een bundel essays, o.a. over de Duitse revolutionaire Rosa Luxenburg en over het werk van Jaspers. In The Human Condition, 1958, stond de relatie tussen handelen en politiek centraal. Between Past and Future uit 1961 was een bundeling essays waarin ze voorstelde hoe het vrije politieke denken kan gestimuleerd worden. Eichmann in Jerusalem: a Report on the Banality of Evil uit 1963 zou haar destijds wereldberoemd maken. Ze bestudeerde toen de processen van Eichmann, die de hoofdrol speelde in Hitlers Endlösungsprogramma. Het was, zo schreef ze, niet de aanwezigheid van kwade bedoelingen, maar de afwezigheid van kritisch denkvermogen en de kritiekloze opvolging van bevelen van hogerhand die ertoe hebben geleid dat zo veel Joden het leven verloren in de structurele vernietigingspolitiek van de nazi's. In The Life of the Mind, dat in 1978 postuum verscheen, analyseerde ze systematisch het probleem van denken en weten. Hierin ging het Arendt vooral om waarde en betekenis. Dat boek bespraken we in deze rubriek vorig jaar onder de titel ‘Het leven van de geest ‘. Het werd gepubliceerd door Uitgeverij Ten Have uit Utrecht.

Arendt vertelde haar lezers nooit wát te denken, wel reikte ze een model aan hóe te denken, vanuit het bezit van een vrije geest, niet geleid door dogma’s, politieke zekerheden, comfortzones, godsdiensten of ideologieën. De menselijke en politieke thema’s van einde vorige eeuw blijven vandaag exact dezelfde: racisme, politieke systemen, autoriteit, privacy, liefde, de vrijheid in onze moderne democratie, media beïnvloeding, een nefast consumptiegedrag en klimaatwijziging.

In haar voorwoord op de menselijke conditie verwoordde Arendt haar bekommernis over ons menszijn en de vrije wereld eenvoudigweg als volgt: “Wat ik beoog, is dan ook heel eenvoudig, het pretendeert niet meer te zijn dan nadenken over wat we doen”.

Denken zoals Hanna Arendt anno nu.

Synopsis

Bespreking van hedendaagse vraagstukken rondom migratie, ongelijkheid en klimaat aan de hand van het gedachtegoed van de Duits-Amerikaans Joodse filosofe (1906-1975). Met zwart-witfoto’s en -illustraties.

Jan Stevens
Leestip van Jan Stevens
Boeken zijn slechts dragers van een verhaal. Verhalen blijven in mijn hoofd.

Vrij om de wereld te veranderen : denken zoals Hannah Arendt anno nu
Titel:
Vrij om de wereld te veranderen : denken zoals Hannah Arendt anno nu
Auteur:
Lindsey Stonebridge
# pagina's:
351 p. : ill.
Uitgeverij:
Uitgeverij Atlas Contact
ISBN:
9789045044293
Materiaal:
Boek