20 jaar Literair Gent: interview met Jean-Paul Den Haerynck

Bij een kop koffie in Café De Krook ontmoet ik Jean-Paul.
Mag ik u feliciteren met het 20-jarig bestaan van Literair Gent? Hoe is het allemaal begonnen?
“Dat hangt er een beetje vanaf waar je de startdatum legt van het verzamelen van de informatie. Als je heel ver teruggaat beginnen we bij Philip Blommaert (°Gent 1808-1871), een Vlaamse schrijver, actief binnen de Vlaamse Beweging en een persoonlijke vriend van Hendrik Conscience, die heel wat oudere belangrijke schrijvers, van de 12^de tot de 18^de eeuw vanonder het stof heeft gehaald. Later schreven ook Victor Fris (°Geraadsbergen 1877–1925) en Paul De Keyser (°Gent 1891-1966) zo’n overzichten.
In 1978 organiseerde de Gentse universiteit een internationaal colloquium over het thema Gent en de literatuur. Het is daar dat voor het eerst een groot beeld bekomen werd van Gentse schrijvers uit het verleden, van 1584 tot de jaren 1970. In de 19^de eeuw ging namelijk het beeld van de Gentenaar volledig terug op de Middeleeuwse opstanden en de Guldensporenslag, een beeld dat lang werd gecultiveerd om het Vlaamse bewustzijn en de Vlaamse Beweging in de verf te zetten. Dankzij dit colloquium kon hier een bredere invulling aan worden gegeven.
Er zijn ook een aantal publicaties geweest zoals Gent Apologie van een rebelse stad, een bekend boek over de geschiedenis van Gent. Dat boek reveleerde het opstandige en dwarse karakter van de Gentenaar, dat beeld is recent opnieuw aangezet met Gent, stad van opstand door Lut Depaepe, en Rebellie in de Gentse letteren door Lars Bernaerts en Liselot De Taeye.

Verschillende ideeën deden hun opmars maar met dit boek (Jean-Paul haalt een boek uit zijn tas en legt het met de titel naar mij toe) is het eigenlijk allemaal begonnen:

Bijna iedereen van de literatuurafdeling van de bibliotheek heeft aan de voorbereiding van dit boek meegewerkt en de bedoeling was om dit na 10 jaar nog eens te herhalen omdat slechts 10% van alle bestaande informatie toen werd opgenomen.
Telkens een nieuw boek uitbrengen, vraagt echter extra budgetten, daarom is er gekozen voor een digitaal platform. Het decreet op het integraal lokaal cultuurbeleid (2001) en het Vlaams Erfgoeddecreet (2004) maakten het mogelijk dat stedelijke erfgoedbeheerders een convenant konden afsluiten voor een geïntegreerd cultuur- en erfgoedbeleid.
Op basis van dit convenant is de vzw Gent Cultuurstad ontstaan, de voorloper van het STAM. Gent Cultuurstad heeft toen, op aanwijzingen van Frans Heymans en zijn medewerkers, gezorgd voor de logistieke en financiële ondersteuning om van een hele verzameling teksten een website te maken.
Die samenwerking is heel snel uitgebreid. In het begin werkte enkel Archief Gent (stadsarchief) mee met Gent Cultuurstad en de bib, omdat zij de originele en authentieke documenten over de geschiedenis en de literaire ontwikkeling van de stad beheerden. Zo kon de tentoonstelling van Minne-Maeterlinck (2011) in het MSK onder meer ook opgezet worden met de steun van Archief Gent.
Later participeerden ook het Departement Cultuur, Sport en Vrije Tijd van de Stad Gent, het Poëziecentrum Gent, district09 en de Universiteitsbibliotheek Gent. Naast deze Gentse instellingen zijn ook het Letterenhuis in Antwerpen en de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (DBNL) partners geweest van Literair Gent. Het voordeel van deze vertakkingen is dat je, als je met iets vastzit, onmiddellijk bij hen terechtkan voor de juiste expertise. Sinds vorig jaar werkt Literair Gent volledig op zelfstandige basis, maar we kunnen nog altijd beroep doen op advies van onze partners.”

Dat jullie nu op zelfstandige basis werken, is dat een bijkomende reden om fier over te zijn?
“Ja en neen. Omdat de budgetten van verschillende stedelijke instellingen serieus zijn ingekrompen, hebben zij een aantal randtaken en -projecten moeten afstoten. Voor Literair Gent is dit geen gelukkige ontwikkeling. Daardoor is het bijvoorbeeld noodzakelijk dat Literair Gent zelf inkomsten zoekt om de website online te kunnen houden.
Gelukkig konden we tijdens de voorbije twintig jaar rekenen op heel wat vrijwilligers: auteurs, leraars, literatuur- en geschiedenisdocenten, enz., die de materie zeer nauw aan het hart ligt en die met passie de geschiedenis induiken of het leven van een auteur uitspitten om zo de karakterschets van Gent in alle opzichten completer te maken.”

Bestaat er een Literaire organisatie zoals Literair Gent in andere steden?
“Momenteel is er, voor zover ik weet, enkel Literair Gent, als we uitgaan van eenzelfde breedte en diepte qua beschrijvingsdata. In 2008-2009 hebben we, samen met de dienst Cultuur, Gent als Unesco-wereldstad van de literatuur willen vooropstellen. Maar dat kon niet meer toen Gent in 2009 door de Unesco benoemd werd tot Creative City of Music. Je kan blijkbaar maar van één potje van de Unesco deel uitmaken.”

Wat vind je op de website van Literair Gent?
“Er is niemand die dezelfde basis hanteert als Literair Gent. Terwijl andere steden meer inzetten op hun topauteurs, evenementen en wandelingen, krijg je bij ons ook volksliteratuur, volkstheater en minder bekende genres voorgeschoteld. Doordat wij sterk in de breedte gaan, zijn we tamelijk uniek.
We hebben anderzijds wel vijf Nobelprijswinnaars binnen Literair Gent, een ervan is Albert Camus. Die heeft in zijn boek La Chute (De val) geschreven over het gestolen paneel van het Lam Gods in Gent, waarnaar iedereen op zoek was. Het verhaal gaat over een rechter die niet zuiver op de graat is. Later wordt het paneel teruggevonden in de kast van die rechter. Camus heeft zich waarschijnlijk geïnspireerd op een artikel uit de krant van die tijd.
Verder wordt het literaire landschap door ons op de voet gevolgd, we hebben onze bronnen, maar ook via tips die wij binnenkrijgen van geëngageerde lezers of via lezers/auteurs in het buitenland. Deze informatie wordt geüpdatet en verwerkt op de website. We doen gestaag verder. Trouwens, alle tips over lectuur, romans, tijdschriften, gedichten, toneelstukken waar Gent in voorkomt zijn steeds welkom! In 2005 kregen we een prijs voor onze website vanuit Nederland, van de Vereniging voor Geschiedenis en Informatica, precies omdat wij alleen maar met vrijwilligers werken!”

Hoe vind men al die informatie terug op jullie website?
“Wij beschikken over een heel uitgebreid lexicon met namen en een thema-index waarin je ook op onderwerp informatie of een fragment kan opzoeken. Bijvoorbeeld, je zoekt literatuur over kinderarbeid in de 19^de eeuw, door een Gentse auteur en liefst door de hand van een vrouw geschreven? Wel, deze verfijning kan je aanvinken in het gedetailleerde zoekformulier.”

Hoeveel van het materiaal dat voorhanden is, werd reeds ingevoerd op jullie website?
Geregeld zijn er updates en er komt nog een grote update voor de laatste vijf, zes jaar. Momenteel zitten er ongeveer 2.000 namen in. In die 20 jaar zijn zo’n 700 literaire Gentse auteurs, verenigingen en tijdschriften opgenomen, waarvan een kleine 600 auteurs. Van die auteurs vind je een volledige beschrijving met korte biografie en enkele bevragingen zoals: Waren ze Gentenaar? Wat hebben ze met Gent gemeen? Hoe wordt Gent in beeld gebracht?
Vanaf 2008 leverde de digitalisering van de collectie in de Gentse Boekentoren een enorme boost in ons opzoekingswerk, zo valt er nu ook veel te vinden via Google Books.”

Dat lijkt me een echt titanenwerk…
“Inderdaad, en hierbij een warme oproep aan vrijwilligers om zich bij ons te scharen en mee te helpen bij het verdere scannen van bronnen en updaten van data.
De droom van Frans Heymans was om het allemaal in kaart te brengen, want er is meer dan men denkt. Om de toevoer van informatie enigszins te begrenzen, hanteren we daarom enkele vaste criteria. Tot en met de 18^de, begin 19^de eeuw, was educatieve literatuur ook een belangrijk onderdeel van ons streven, maar daarna zien we een verschuiving naar romans en fictieve verhalen, mede door de vele reizigers uit Engeland, Nederland, Duitsland, via een zogenaamde Grand Tour op weg naar Italië en het hoogtepunt van de Renaissance. Veel van die mensen zijn, mede door de tijdsgeest van het herontdekken van kunst en literatuur, doorheen Gent gepasseerd. Daar is toen veel over geschreven, maar weinig in het Nederlands. Wij pikken die zaken en auteurs op die een beeld weergeven van Gent. Een voorbeeld kan zijn: “ik ben met de Barge van Gent naar Brugge gevaren” gevolgd door een hele beschrijving daarvan. Ander voorbeeld: enkele jaren geleden ontdekten we een Engelse schrijfster, May Sinclair; een suffragette die als 50-jarige als vrijwillige ambulancier in de eerste maanden van Wereldoorlog I heeft gewerkt. Die vrouw heeft een intens psychologisch dagboek opgemaakt van die ene week dat zij in Gent verbleef. Zij beschreef, dag na dag, het wachten op het uitrukken van de ambulance, de terugtrekkende troepen, de omgang met de officieren en het Belgisch leger enz., wat een heel waardevol beeld vormt voor die tijd. Wij gebruiken haar dagboek ook als buitenlandse tegenhanger tegenover het dagboek van Virginie Loveling. Voor Literair Gent organiseerde ik samen met mijn collega Joël Neyt dit jaar ook drie keer de Loveling en passant-wandelingen.”

Komt doorheen deze wandeling het verhaal van Virginie Loveling overeen met wat wordt beschreven in het dagboek van die Engelse schrijfster?
“Ja en nee. Beiden zijn psychologisch even sterk, maar Loveling, die toen al een heel bekende schrijfster was, heeft geprobeerd om de zaken eerder neutraal te beschrijven, daar waar Sinclair meer aan gedetailleerde psychografie deed. Laat ons zeggen dat beiden elkaar goed aanvullen om het beeld van die tijd te versterken.”

Kunt u enkele hoogtepunten of succesverhalen uit uw carrière belichten?
“Dat we het 20-jarig bestaan van Literair Gent mogen vieren vat alles goed samen! (hij lacht). Mijn collega, Herbert De Vleeschouwer, een vaste medewerker uit Literair Gent, zal aan de hand van enkele grafieken een geschiedkundige doorlichting geven van de grote namen in het bestand van Literair Gent. Maar ook vertelt hij hoe de geschiedenis van Gent beïnvloedt wat en wat niet over Gent geschreven wordt en door wie erover geschreven wordt. Op die grafieken zien we ook de evolutie van het taalgebruik. Aanvankelijk in het Latijn, dan Frans over de verschillende tijdperken heen. Het is eigenlijk maar sinds de Vlaamse Beweging dat er die boost in het Nederlands komt.”

Wat biedt de toekomst?
“Misschien moeten we meer in de kijker komen door meer in te zetten op wandelingen en lezingen en nieuwe vrijwilligers aantrekken door bijeenkomsten zoals deze van vrijdag 31 mei 2024.
Budgettair ziet de toekomst er niet zo rooskleurig uit, ook zien we geen verbetering in volgende legislatuur. Tenzij Gent kandidaat zou worden als Culturele hoofdstad in 2030! Dan wordt er meer mogelijk op budgettair vlak. Sedert vorig jaar is hier een werkgroep mee bezig en werd ook een Gents Kunstenoverleg (GKO) opgestart. Binnen dit Gents Kunstenoverleg is er sinds kort een werkgroep Letteren aanwezig om te vermijden dat de Letteren ondergesneeuwd geraken door film, muziek, theater, beeldende kunsten. De massa die zich verplaatst voor een theaterstuk is namelijk groter en duidelijker aanwezig. Lezen doet men alleen en dat valt minder op. Nochtans zijn de Letteren een zeer belangrijke bouwsteen voor het Gentse imago. Zodoende moet er meer gewicht aan Letteren gegeven worden, zeker bij een groot dossier zoals Gent Culturele hoofdstad. Er hangt veel van die kandidatuur af, maar we moeten er ook op voorbereid zijn dat het niet zou lukken.”

Wat betekent Literair Gent voor jou?
“Veel. Niet alleen omdat ik zeer graag lees over Gent maar ook een verleden heb als redacteur: in de beginperiode van Poëziecentrum Gent, toen ze nog voor hun overleven moesten vechten en met spandoeken op het Zuid stonden om subsidies af te dwingen. Ook werkte ik een tijdje voor het tijdschrift YANG (tegenwoordig nY). Dit tijdschrift werd opgericht aan de Gentse Normaalschool en heeft de neorealistische auteurs, dichters en kunstenaars naar boven gebracht. Het tijdschrift is verder geëvolueerd met een jongere redactie, wat het voortbestaan van dergelijk medium bestendigt.”

Tot welk publiek richt Literair Gent zich?
“Daar waar historici het historisch beeld verduidelijken door op bepaalde periodes, feiten en figuren in te tunen – wat wij deels ook met de wandelingen doen – richten we ons voornamelijk tot een publiek dat zich voor het fictieve beeld van Gent interesseert (volksliedjes, poëzie, roman, theater…), omdat deze het karakter of de ziel van de tijdsgeest beter blootlegt.”

Dankjewel Jean-Paul Den Haerynck en nog veel succes toegewenst!

Website: www.literairgent.be
Contact: gent.literair@gmail.com

Ria Martens

Noten:
[1]: Het programma van deze bijzondere avond kan u vinden door op volgende link te klikken: https://ronnydeschepper.com/2024/04/18/gent-kop-en-hart-20-jaar-literair-gent/
[2]: Sinds 30 oktober 2019 prijkt dit gedicht Gent van dichter Richard Minne op een lichtkrant in de Overpoortstraat en vervolledigt hiermee de Gentse poëzieroute (nvdr). https://persruimte.stad.gent/182513-gedicht-gent-van-richard-minne-prijkt-op-lichtkrant-in-overpoortstraat