De Paarse Zetel met Aya Sabi

Aya Sabi was net op tijd genezen om plaats te nemen in de Paarse Zetel.
Ze is geboren in Nederland, waar ze heeft leren lezen, en verhuisde op haar 13de naar Vlaanderen, waar ze heeft leren schrijven. In 2017 verscheen Verkruimeld land, 6 verhalen in de traditie van 1001 Nacht. In 2020 werd ze door NRC Handelsblad verkozen tot een van de literaire talenten van het jaar. In 2022 verscheen haar debuutroman, Half leven. In de reeks De maanden van Das Mag nam ze de maand Juli voor haar rekening (1923). Nog maar pas zette ze een punt achter tien jaar columns voor De Morgen, om haar hoofd vrij te maken voor creatief werk.

Aya Sabi gelooft niet in talent en inspiratie; als je iets graag doet kan je erin groeien – dus : zet je aan de schrijftafel en begin. Op die manier evolueer je naar een persoonlijke stijl, zoals haar voorbeelden Connie Palmen of Jeroen Brouwers. In het geval van Aya Sabi waren de eerste stapjes “versjes”, en “geknutsel” – om in Verkruimeld land te tonen wat ze kon met taal, in poëtisch proza. In Half leven wou ze meer controle over het verhaal, en werd de taal eenduidiger. Op dit moment gaat de slinger opnieuw in de richting van poëtisch proza. Verschillende stijlen trekken verschillende lezers aan; dat is fijn, maar soms krijg je daardoor het gevoel goede vrienden te verliezen, of zelfs te verraden. Maar daar heeft ze zich over gezet – ze past haar stijl aan aan wat het verhaal nodig heeft. Ook het debat “vrouwelijke auteurs worden gelezen door vrouwen, mannelijke door mannen én vrouwen, en dús geven uitgevers de voorkeur aan mannen” kan haar niet meer bezig houden; iedereen is welkom om haar boeken te lezen, en wie dat niet wil doet ook maar.

Aya Sabi wil niet betiteld worden als een migratieschrijver, maar ontsnapt er toch niet aan. Zelfcensuur loert dan gemakkelijk om de hoek, maar ze streeft consequent naar een zo concreet mogelijke weergave van het verhaal van een Marokkaans gezin. Daar krijgt ze ook waardering voor, met name van mensen die dicht bij de Marokkaanse gemeenschap staan en die door haar boek beter begrijpen.

Haar grootvader was gastarbeider in Nederland, terwijl haar grootmoeder aanvankelijk in Marokko bleef. Geen van beide kon lezen of schrijven, en ze communiceerden via audiocassettes. Die cassettes bestaan nog, maar werden pas kort geleden opnieuw bovengehaald en beluisterd, blijkbaar een bevreemdende ervaring.

Met Half leven wil Aya Sabi een leemte in de Nederlandstalige literatuur invullen met een verhaal over drie generaties vrouwen, elk met veel pijn, die ze op verschillende manieren tot uiting brengen, zonder ooit te vervallen in een slachtoffer rol. Fundamentele vragen komen daarbij aan bod. Moeten familiegeheimen uitgepraat worden, of mogen we er over zwijgen ? Helpt het om te gaan graven in de geschiedenis van vorige generaties ? Volgens Aya Sabi klopt het niet dat weten helpt, je moet niet alles kunnen begrijpen. Ze pleit ervoor om meer twijfel, meer intuïtie toe te laten. Van de andere kant hebben kinderen vaak nood aan een rechtlijnig verhaal – als het er niet is verzinnen ze het zelf.

Aya Sabi is gefascineerd door het verschijnsel taligheid. De drie generaties onderscheiden zich door een toenemende taligheid – de grootmoeder is ongeletterd, en de geletterdheid groeit van generatie naar generatie. Maar parallel daaraan verarmt de inhoud; er zijn dingen die je niet in taal kunt vangen en verloren gaan.

Momenteel werkt Aya Sabi aan een theatermonoloog, een spin-off van Half leven. Daarnaast staat een nieuwe roman in de steigers, gebaseerd op een waar gebeurd verhaal; die zou binnen een jaar of twee klaar zijn voor publicatie. Want zo werkt ze – Half leven was relatief snel geschreven, maar wel pas na een incubatietijd van vijf jaar, een periode waarin zij niet alleen een boek schreef, maar het boek ook haar herschreef.

Op de vraag wat ze zelf leest was het antwoord dat dit niet veel uitmaakt. Ze houdt wel van Arabische cultuur en literatuur. Als afsluiter las Aya Sabi een stukje voor dat ze vorige week op papier had gezet.

Jan Matthys

Opnieuw beluisteren: ga naar Soundcloud van Bibliotheek De Krook.