Gent in zoveel namen ‘tuupe tegoare’: een hommage aan de Gentse taal en overleden schrijvers en kunstenaars
Deze bijdrage van de kernredactie van Literair Gent werd geschreven naar aanleiding van de Week van het Gents 2024 en is een hommage aan overleden schrijvers en kunstenaars. Aanvullend zijn er in Bibliotheek De Krook kleine expo’s onder meer over de Week van het Gents (Romain Deconinck …), over zanger-schrijver Luc De Vos, beeldend kunstenaar Karel Dierickx en voormalig artistiek directeur S.M.A.K. Jan Hoet.
De Week van het Gents viert elk jaar, eind november tot in de feestmaand december, het Gentse dialect als ‘immaterieel cultureel erfgoed’ – de eerste week vond plaats in 2016.
Voor de negende maal, van 24/11 tot 5/12/2024, nu onder het thema “Joat ’t es uuk Gensch!” zorgt de ‘Gênsche toale’ voor verbinding van jong en oud in Gent en wereldwijd met talrijke lezingen, rondleidingen, theater, lessen in het Gênsch …
https://erfgoedcel.gent/projecten/week-van-het-gents
Kloppend hart is vooral de Minard in de Walpoortstraat!
Immers, op 1 december 2024 is het 30 jaar geleden dat Romain Deconinck overleed, de Gentse gigant die in diverse gedaantes (volkstheater, radio, film, schrijver en acteur) het Gentse dialect vertolkte.
In Romain Deconinck 1915-1994 (2005) stelt Björn Rzoska:
De belangrijkste artistieke prijs die Romain te beurt viel, was ongetwijfeld de Louis Paul Boon-prijs in 1977, hem toegekend door Honest Arts Movement, een vereniging van Vlaamse kunstenaars en overhandigd door Boon zelf. Hij kreeg de prijs wegens zijn aanhoudende inspanningen om stukken te maken in het “A.P.G” of het “Algemeen Plat Geints”...
In 1972 werd het theaterstuk Vrijdag van Hugo Claus in het Gents opgevoerd in de Minard met o.m. Romain Deconinck. Boon en Claus, bij de grootsten in de Nederlandse literatuur, hadden dus bijzondere waardering
voor Romain en zijn theatergezellen De Beren.
Ook lezenswaardig: de bijdrage in Romain Deconinck … van wijlen Johan Taeldeman, dialectoloog aan de UGent, die zijn naam gaf aan de jaarlijkse Johan Taeldemanlezing: “Romain Deconinck: ambassadeur van het Gents”, gaat dieper in op Deconincks visie op dialectgebruik.
En Romain krijgt gezelschap in de Gentse hemel!
Op 20 augustus 2024 overleed zijn weduwe, de Vlaamse actrice Yvonne Delcour, “de Meryl Streep van het Gentse volkstheater” (dixit Jean-Pierre Maeren, Gents poppenspeler en -koning). Romain kreeg een standbeeld buiten, links aan de trappen van de Minard en een Coin Romain (permanente expo) in de Minard; zijn vrouw is ondertussen vereeuwigd met een plaquette aan loge 25 van het 1ste
balkon.
Niemand minder dan Luk De Bruyker, poppenspeler Pierke Pierlala en acteur, vertelt op zondag 24 november om 11u over Leven en werk van Romain Deconinck en tekent ook present, samen met de beste Gentse acteurs, zangers … op Retro Romain! op zondag 1 december om 15u en 20u; alle voorstellingen vinden plaats in de Minard.
Lieve hemel! Nog “schuun volk” in de Gentse Goddelijke Komedie (naar Dante).
Op 19 december 2019, 5 jaar geleden, overleed Freek Neirynck, compagnon de route van Luk De Bruyker, die het afscheid bij de urne meesterlijk en ingetogen verzorgde. Er was nog maar net een biografie uit, “opgetekend door Eric Bauwens”: Levensverhaal van een rebelse artistieke duizendpoot. Freek was en deed zoveel voor Gent: o.m. auteur en regisseur voor het ter ziele gegane poppentheatergezelschap Taptoe, een internationale autoriteit in het figurentheater en behoeder van het Gentse dialect als ‘Perfesser Gênsch’ – zijn opvolger Peter Van Haelter is ook alomtegenwoordig tijdens de Week van het Gents 2024.
Hoort wie zingt daar ook in het Gentse paradijs? “Liedse van de zonne” en zoveel meer.
Op 21 december 2014, 10 jaar geleden, overleed Walter De Buck, volkszanger en beeldend kunstenaar, aan de wieg van de nieuwe Gentse Feesten op het Sint-Jacobspleintje, nu herdoopt tot het Walter De Buckplein.
Ga op zoek naar zijn beelden in Gent als Karel Waeri (Bij Sint-Jacobs) en de Brug der Keizerlijke Geneugten (die de Antoniuskaai verbindt met de Rozanetuin in het Zilverhof). Luister naar zijn liedjes, nog altijd uitgevoerd door de groep Buck of Wim Claeys tijdens de Gentse Feesten.
Ook in “de optocht”, “pats” (naar Toon Tellegen) in het Gentse hiernamaals:
op 29 november 2014, 10 jaar geleden, overleed Luc De Vos, zanger van Gorki en schrijver. Vooraan in zijn biografie Vos … (2017) neemt Leon Verdonschot een fragment uit het lied “Tijdbom” op:
(…) Ik leef onder de sterren
die jij ziet aan de hemel
Laat mij nog iets weten,
je mag mij niet vergeten.
Zijn literaire vriend, de Gentse schrijver Christophe Vekeman, stelde een bloemlezing samen van zijn columns in De roes van het heden (2015). Luc De Vos liep dikwijls door de Gentse straten en werd een echte schrijver. Zie zijn column “In de Donkersteeg”: hij staat stil bij een bedelaar en met zachte empathie noteert hij:
Onze vriend in de Donkersteeg heeft nog nooit in zijn leven een gazet gelezen want ik vermoed dat hij ergens uit de Balkan komt en hier in ons land hebben ze, geloof ik, geen Balkanese gazetten. Hij heeft genoeg aan zijn gedachten.
Rust in het Gentse licht: de tijd van schoonheid en eenvoud:
op 27 februari 2014, het hield niet op tien jaar geleden, overleed Jan Hoet, de gedreven en ook af en toe controversiële – zoals de hedendaagse kunst zelf? – artistiek directeur bij de opening van het S.M.A.K. (Stedelijk Museum voor Actuele Kunst) in 1999.
En op 6 december 2014 overleed ook de schilder en beeldend kunstenaar Karel Dierickx.
Een van zijn literaire zielsverwanten, de dichter Stefan Hertmans, schreef in de dichtbundel Vuurwerk, zei ze (2003) bij het zien van vijf etsen van Dierickx:
En wie houdt onze handen vast
wanneer we wachtend en gelaten
naar jou op zoek gaan,
kleine god, Morandi,
en krassen op de etsplaat van de nacht?
Twee ‘denkende handen’ van kunstzinnige vrienden, Dierickx en Hertmans, die ook verbonden zijn in de roman Dius (oktober 2024). Bij de voorstelling van het boek in, jawel, de Minard op maandag 4 november 2024 vertelt Hertmans dat de dood van Karel Dierickx hem aangreep en inspireerde tot het schrijven van Dius, een vriendschaps- en kunstenaarsroman.
En ten slotte, de Gentse dichter Daniël Van Ryssel, overleden op 4 augustus 2024.
Van Ryssel was o.m. een van de stichters van het literaire tijdschrift Yang (1964-2008;
vanaf 2009 onder de nieuwe naam nY: tijdschrift voor literatuur, kritiek en amusement).
Als dichter was hij de “mentale vaandeldrager van de nieuw-realistische poëzie” met beelden uit de “dagelijkse realiteit” en “eenvoudig taalgebruik”, stelt de Gentse schrijver Achilles Gautier in Literair Gent.
Volgende fragment uit zijn gedicht Gent, opgenomen in de bloemlezing Voor den duivel geen stap achteruit: beelden van Gent in de literatuur (1992), illustreren zijn poëzie:
Je bent niet meer gelijk weleer
die trotse macht (…)
je torens feesten klokken en beluiken
je grote mannen en de kleine man
ze minnen je ze maken je ze zijn
in duizend namen weerklank van je naam
Woorden die mij inspireerden voor de titel van mijn bijdrage:
Gent in zoveel namen ‘tuupe tegoare’:
een hommage aan de Gentse taal en overleden schrijvers en kunstenaars
Joël Neyt,
kernredacteur Literair Gent
Geraadpleegde literatuur in boeken en online over:
- Het Gentse dialect:
Jacques Van Keymeulen: Het Gents: een verdwijnende taal?: in:
175 jaar Gentse Feesten - Ruben Mantels | Bibliotheek Gent (2018, p. 77-84) - Romain Deconinck en Yvonne Delcour:
Romain Deconinck 1915-1994 / Bjorn Rzoska, Jaak Van Schoor, Roel Vande Winkel ... [et al.] - Björn Rzoska | Bibliotheek Gent (2005)
- Freek Neirynck:
Freek Neirynck: levensverhaal van een rebelse artistieke duizendpoot - Eric Bauwens | Bibliotheek Gent (2019) - Walter De Buck:
Walter De Buck: partituur van een Gentsch rebel: liedjesrepertoire van Walter De Buck / muziek uitgeschreven door Clee Van Herzeele; biografie Herwig De Weerdt; bijdrages van prof. Johan Taeldeman, Marcel van Maele, Walter Ertvelt ... [e.a.] ; redactie Marc Vandepitte - Walter De Buck | Bibliotheek Gent (2004)
Walter De Buck in beeld - Hilde Pauwels | Bibliotheek Gent (2009) - Luc De Vos:
De roes van het heden / Luc de Vos; samenst. en voorwoord Christophe Vekeman - Luc De Vos | Bibliotheek Gent (2015)
Vos: het leven van Luc De Vos - Leon Verdonschot | Bibliotheek Gent (2017) - Karel Dierickx:
Karel Dierickx: hand ballet - Stefan Hertmans | Bibliotheek Gent (2014)
Karel Dierickx 1940 - 2014: liber Amicorum / Jan Vanriet, Jef Lambrecht, Heiner Hachmeister... [e.a.] - Jan Vanriet | Bibliotheek Gent [2016]
Wij waar geen eind aan komt : een keuze uit de gedichten door Peter Verhelst - Stefan Hertmans | Bibliotheek Gent
Dius: roman - Stefan Hertmans | Bibliotheek Gent (2024) - Jan Hoet:
De zee: hommage Jan Hoet - Phillip Van den Bossche | Bibliotheek Gent (2014)
- Kleine literaire hommage aan Jan Hoet (1936-2014) | Literair Gent (2024)
- Daniël Van Ryssel:
Ik kom nooit ergens echt van pas - Daniël Van Ryssel | Bibliotheek Gent (1981)
Voor den duivel geen stap achteruit!: beelden van Gent in de literatuur - Frans Heymans | Bibliotheek Gent (1992)
Van Ryssel, Daniël | Literair Gent door Achilles Gautier
Daniël Van Ryssel overleden (1940 - 2024) | Nieuws | Poëzie–centraal (2024)
Zie ook nieuwsberichten op de website Literair Gent:
JOAT T ES UUK IN T GÊNSCH: LEESTIPS GENTSE DIALECTSCHRIJVERS | Literair Gent
GENT IN ZOVEEL NAMEN TUUPE TEGOARE!: EEN HOMMAGE AAN OVERLEDEN GENTSE SCHRIJVERS EN KUNSTENAARS | Literair Gent
Literair Gent dankt voor de samenwerking met Gent Leest, Bibliotheek De Krook en voor de organisatie van de Week van het Gents, de Erfgoedcel Gent.
