Jacht op een dagboek

Wat je je uiteindelijk herinnert, is niet altijd hetzelfde als wat je hebt meegemaakt. De voortschrijdende tijd manipuleert, selecteert en negeert herinneringen. Observaties en filosofische bespiegelingen als deze kenmerken de roman Alsof het voorbij is, waarin de vraag over de betrouwbaarheid van het geheugen het centrale thema is.

Deze compacte vertelling, oorspronkelijk verschenen in 2011 met als titel The Sense of an Ending, dook afgelopen weekend weer op als verfilming met de gelijknamige titel op Canvas. Voldoende reden om ter voorbereiding van de film het boek voor de tweede keer binnen een jaar ter hand te nemen om mijn geheugen op te frissen. Ik kon het weer niet wegleggen, sloeg elke bladzijde nieuwsgierig en gretig om, en heb het binnen een dag uitgelezen.

Terecht won de Britse auteur Julian Barnes met deze knap gecomponeerde, intrigerende roman de Booker Prize.

De hoofdpersoon, Tony Webster, heeft dezelfde leeftijd als de auteur. Tony is een teruggetrokken, gescheiden man in de herfst van zijn leven. Hij leeft van zijn pensioen en wordt tegen zijn zin gedwongen om terug te blikken op en te graven in zijn verleden wanneer hij onverwachts een brief krijgt van een notariskantoor. Daarin schrijft Sarah, de overleden moeder van zijn eerste verkering, Veronica, dat ze hem 500 pond heeft nagelaten en tevens het dagboek van zijn boezemvriend Adrian. Die is uit het leven gestapt door in een volgelopen bad zijn polsen met een scheermesje door te snijden. Het geldbedrag wordt op zijn rekening bijgeschreven, maar het dagboek krijgt hij niet in handen. Dat heeft Veronica ingepikt en ze is niet van plan het af te staan. Wat staat er in dat dagboek? Waarom weigert Veronica het hem te overhandigen? En wat is de reden dat Veronica’s moeder hem geld nalaat? Vragen die de rest van het verhaal gaan domineren.

Echt geïnteresseerd in zijn schooltijd, in de jaren zestig, is hij niet. Zonder weemoed kijkt hij erop terug. Als onbeholpen, beschroomde adolescent trok hij vooral op met twee vlotte klasgenoten, Colin en Alex, arrogante en graag provocerende pubers die met veel bravoure alles en iedereen in de zeik namen. Een nieuwe jongen in de klas, de hoog intelligente en filosofisch ingestelde Adrian Finn, sluit zich bij hen aan. Toch was hij in diverse opzichten anders dan de drie kameraden. “Wij drieën beschouwden het schoolsporten als een cryptofascistisch plan om onze geslachtsdrift te onderdrukken: Adrian sloot zich aan bij de schermclub en deed aan hoogspringen. Wij waren provocerend toondoof; hij kwam naar school met zijn klarinet”.

Tony herinnert zich ook hoe hij in die jaren baalde van de puberale verveling, de jaren van stilstand, en het vreselijke wachten tot het leven echt zou gaan beginnen. Mooi gesymboliseerd in de tekst van het nummer ‘Everyday is Like Sunday’ van Morrissey.

Ongemakkelijk en enigszins opwindend waren wel zijn eerste schreden op het vrijerspad. Versiertrucs zijn aan de verlegen Tony niet besteed. Veronica, een pretentieus meisje dat Spaans studeert en niet van dansen houdt, voelt zich tot hem aangetrokken. Hij vond haar leuk. “Nu ja, ik had waarschijnlijk ieder meisje dat niet hard voor me wegliep leuk gevonden”. Wat seks betreft houdt ze de boot af. Vreemd genoeg wil ze pas met hem naar bed nadat hij het heeft uitgemaakt.

Wat hij ook niet begrijpt is dat Adrian, die in Cambridge ethiek studeert, hem een hele tijd later een brief schrijft waarin hij Tony toestemming vraagt of hij een relatie mag beginnen met Veronica. Eerst reageert hij met een quasi-onverschillig ansichtkaartje. Toch kan hij zijn gevoelens van jaloezie en woede niet onderdrukken en schrijft een ronduit vileine brief, waarin hij als een soort voodoo-priester een vloek uitspreekt over hun relatie.

In het tweede deel van het zich verder ontrollende verhaal zijn meer bespiegelingen vervlecht over het ouder worden, vrienden die je ontvallen, het verlies van status, het verlies van begeerte en begeerlijkheid.

Een mooie passage daarover is: “Tot de ontdekking komend, bijvoorbeeld, dat naarmate het aantal getuigen van je leven minder wordt, er steeds minder bevestiging, en dus minder zekerheid is over wat je bent of bent geweest”.

Hij haalt een Engelsman aan die eens zei dat het huwelijk een lange saaie maaltijd is waarbij het toetje eerst wordt opgediend. Hij vindt dat te cynisch, maar uit de beschrijving van zijn eigen huwelijk valt op te maken dat die typering ook op zijn relatie van toepassing was.

Het meesterlijk vertelde drama, waarbij het smullen is van de elegant gecomponeerde zinnen, zit vol spanning en blijft tot voorbij de laatste bladzijden mysterieus.