Toont een foto echt waarheid?

US, 1937. Een jonge fotograaf wordt gevraagd de zogenaamde Dust Bowl te documenteren en komt daarbij angstvallig dicht bij de ellende die de boeren aldaar meemaken: droogte, plagen en eindeloze zandstormen en het menselijk leed dat daar het gevolg van is. Een actueler verhaal dan het doet lijken over man-made klimaatverandering en de vluchtelingen die zij veroorzaakt.“Impressed! Indrukwekkend, een beter superlatief voor deze beeldroman vind ik niet. Ik raad iedereen aan om wie het boek wil lezen eerst ‘het dossier’ achteraan te lezen, je zal zoveel meer begrijpen. De Dust Bowl kende ik wel al, beelden van die Great Plains in Oklahoma werden al veelvuldig gebruikt in films, series en ander cinematografisch materiaal. Maar de ware toedracht en al zeker die van The Farm Security Administration of de FSA, de Amerikaanse overheidsinstantie die werd opgezet om de armoede in 1937-1942 ten tijden van de grote depressie te bestrijden kende ik niet. Het FSA is bekend geworden door het zeer invloedrijke fotografieprogramma dat een uniek beeld schept van dat armoedig leven op het platteland. Er werden ongeveer een kwart miljoen foto’s gemaakt en was toonaangevend in de geschiedenis van de fotografie. Een aantal, heel bekende beelden worden in dit boek mee opgenomen, achteraan in het dossier maar ook als intro in de acht hoofdstukken. Zij zorgen ervoor dat je mee de realiteit van die verschrikkelijke miserie ingetrokken wordt. Het wordt nog hallucinanter als je weet dat dit fenomeen oorzakelijk zijn verband heeft met de onkunde en het gebrek aan wetenschap van de toenmalige farmers om het land met oog op de diversiteit te bewerken. Climate Change is niet veraf…

Het verhaal start met een aantal desolate beelden van een jonge man die scheppend in het zand zichzelf afvraagt: “Hoe ben ik hier geraakt?” Na de ren van een haas doorheen dat landschap schakelen de beelden onmiddellijk over naar de ook rennende hoofdfiguur John Clark in New York, een jongeling die het zo graag wil waarmaken als fotograaf. Met de nodige branie, talent en durf kan hij een job als fotograaf binnenhalen bij het FSA. Zijn vader was een bekend fotograaf maar respect was ver te zoeken voor zijn vader, gaandeweg sijpelt de reden door. De beelden zijn grauw gekleurd net zoals de heersende Great Depression. Tijdens dat sollicitatiegesprek wordt reeds een kleine tip opgelicht van twee thema’s die je samen met de te fotograferen armoede doorheen het boek zal ervaren, beeld is niet altijd wat het toont, legt een fotograaf de waarheid echt vast? En hoe groot is de impact van de gemaakte beelden op de fotograaf zelf. Wondermooi en intrigerend verweven. Hij trekt met zijn lijstje van onderwerpen, weeskinderen, stoffig landschap, onder zand begraven huizen, vol gepakte auto’s van families die vluchtten, hongerige kinderen, de stofstorm…, naar No Man’s land. De kleurtinten veranderen en het desolate landschap komt tevoorschijn. Via detailtekeningen, schitterende paginagrootte beelden en mooie in gezette kaders worden emoties en gevoelens bij de nog resterende bewoners vastgelegd.

Je merkt dat de auteur zich enorm heeft laten leiden door de originele foto’s maar ook het nodige research ter plaatse achter rug heeft. Terwijl je kijkt, je verwondert over de schoonheid van die illustraties sijpelt ook ongemerkt de deernis en het medelijden door. Ik zonderde mij alsmaar meer van de wereld rondom mij af, werd haast een medepassagier van Clark. Langzaamaan raakt Clark meer en meer betrokken bij zijn onderwerp en krijgt het fotograferen iets ongemakkelijks. Hij vraagt zich stilaan af waarom hij aan die klus begonnen is en af hij die zal kunnen afmaken, kan hij met die beelden de waarheid tonen of zet hij gewoon scenes op. Hij moet ook in het reine komen met zijn overleden vader of er althans afstand van nemen. Hij merkt dat hoe meer hij betrokken wordt en zich meer openstelt bij de inwoners hoe verder hij verwijderd geraakt van zijn fototoestel en indringender de impact wordt van die realiteit. De getekende personages zijn fictief maar de ingelaste foto’s maken die verschrikkelijke historiek in Dust Bowl erg reëel. Het boek eindigt waar het begint, John Clark heeft zijn eigen reis gemaakt.” Dagen van zand, wat een verhaal, wat een schoonheid in beeld, wat een impact op de ziel. Kan/mag een fotograaf betrokken worden bij zijn beelden? Toont een foto echt waarheid? Het zet tot denken.