Jeroen Juchtmans
Leestip van Jeroen Juchtmans
Een goed boek zaait met milde hand vraagtekens. (Cocteau)

21.4.21/11b: Evolutie in een vervlochten wereld

3 mei 2021

'Het beestje is perfect gevormd. Een mirakel van nanotechnologie klaar voor zijn kortstondig bezoek aan de wereld. Ragfijne vleugels, nog niet gerafeld, liggen netjes opgevouwen over beheerst ademende achterlichaam. Zes gloednieuwe spillebenen, elegant geplaatst op de stoffige muur - elk nog bestaand uit negen afzonderlijke segmenten en nog niet gereduceerd door hardhandige ontmoetingen met ventilatorwieken of de voorpoten van springspinnen. Het goudfluwelen borststuk, een klomp waarbinnen alle kracht van de vliegspieren ligt samengeperst, is zo groot dat je amper het onbewogen aangezicht kunt zien waarachter een miniatuurbrein de binnenkomende en uitgaande signalen orkestreert van de antennes, de palpen, de alziende ogen en de acht in elkaar grijpende schedels van een parasitaire zuigsnuit.

Ik sta in een warme en drukke voetgangerstunnel in metrostation Liverpool Street in Londen, met mijn bril in de hand en mijn neus tegen de betegelde muur gedrukt dit fraaie, vers ontslopen exemplaar van de molestusmug, Culex molestus, te bewonderen. Maar langzaamaan ontwaak ik uit mijn entomologische dagdroom. Niet alleen vanwege de gehaaste voorbijgangers die me nog net kunnen ontwijken met een plotse manoeuvre en een gemompelde "pardon!" dat eerder beschuldigend dan verontschuldigend klinkt, maar ook omdat ik me bewust word van de beveiligingscamera's en het herhaaldelijk omgeroepen advies om verdacht gedrag vooral te melden. Voor een bioloog is de binnenstad niet direct een plek voor professionele activiteiten.' (p9)

Al we aan 'natuur' denken, denken we aan iets buiten de stad. De echte wereld, lijkt de ongeschreven regel, ligt in bos, vallei en veld. Maar van dit ideefix bevrijdt Menno Schilthuizen u snel en graag. Menno Schilthuizen, evolutiebioloog en -onderzoeker, docent in Leiden en Londen, is de man die met zijn neus tegen de muren van de metrogangen lijkt geplakt. Zijn gedrag, dat voor passanten best wel eigenaardig lijkt, valt in het niets als je het verhaal van de evolutie van die mug leest. Hoe een muggensoort, dat eigenlijk bovengronds op vogelbloed jaagt, zich heeft aangepast, is geëvolueerd onder invloed van de stadsjungle, aan een leven in de Underground terend op een dieet van mensensappen. Dit voorbeeld van de mug en bioloog, oog in oog in de metro, illustreert wat het boek 'Darwin in de stad' je wilt vertellen.

Dat de stad niet die grijze, steriele plek is waarin weinig te beleven valt voor de natuurliefhebber. Integendeel, dat het er krioelt van het leven, dat dieren en planten talloze creatieve manieren hebben gevonden om zich aan te passen aan de urban jungle. Sterker nog, dat de stad zo nieuw en zo anders is, dat ze zich versneld beginnen te evolueren. En tot slot, dat de mens, als grootste ecosysteembouwer ooit, een immense verantwoordelijkheid draagt. Dat vertelt Menno Schilthuizen u helder, met telkens een persoonlijke toets of een onverwacht detail, met humor en vindingrijkheid. Toch aarzelt hij niet om ook moeilijke verhalen aan te pakken. Maar wat het boek met de stadsbewoners vooral doet is, na het lezen ervan, doen rondkijken, met andere ogen, leven zien en waarderen daar waar men het voorheen nooit had verwacht. Want plots merk je zelf van alles op, als je door de stad wandelt, ga je zelf op een onbewaakt moment stilstaan, desnoods met je neus plak tegen de muur.

In de natuur zijn er ecosysteemingenieurs of -bouwers, organismen die hun leefwereld zodanig aanpassen dat ze een heel nieuw ecosysteem creëren waarin ook andere soorten zich vestigen. Mierenhopen waarin kevers leven die de rol van begrafenisondernemer of afvalruimer op zich nemen. Beverburchten die de loop van een rivier herleggen. Ook de mens is een ecosysteemingenieur, en de kern van het menselijk ecosysteem is de stad. En ook die stedelijke omgeving verwelkomt talloze andere soorten. Als enthousiast stadsbioloog laat Menno Schilthuizen je maar al te graag een collectie (gekke) stadsbeestjes zien. Mussen die peuken gebruiken als natuurlijke insecticide, coyotes die in de stad beschutting zoeken voor schietgrage boeren, koolmezen die een hold-up beramen op de melkboer, meervallen die op duiven jagen, kraaien die auto's gebruiken als notenkrakers,... 'Darwin in de stad' staat bol van de intrigerende dieren- en plantenverhalen in een biotoop waar je het misschien niet zo snel verwacht: de stad.

Maar Menno Schilthuizen gaat in dit boek verder dan het verzamelen en vertellen van en over deze medestadsbewoners. Hij richt zich als evolutiebioloog ook op de vraag in welke mate de stad invloed heeft op de evolutie van de stedelijke fauna en flora. Het resultaat is verbluffend. Het staat vast dat genetische variatie ontstaat onder druk van veranderingen in het milieu. Menno Schilthuizen geeft hiervan overtuigende voorbeelden, legt op boeiende wijze uit hoe die variatie ontstaat, nog altijd doorgaat, soms zelfs sneller dan men zou verwachten. Talrijk zijn de voorbeelden van stedelijke evolutie; Darwin zou ze met grote belangstelling gevolgd hebben, zich verbazend over de snelheid waarmee dat ze gepaard gaan.

Opgelet, dit alles is geen pleidooi voor een ongefundeerd optimisme over de invloed van de mens op de wereld waarin hij leeft. Het toont wel de kracht van de natuur en het bestaan van de evolutie. Steden zullen de komende decennia alleen maar groeien, de mens zal een nog groter deel van het wereldwijde voedselweb opslurpen en de helft van alle energie die door de aardse ecosystemen wordt vastgelegd zal direct of indirect via ons gaan lopen. In de ecologie noemt men een diersoort die zo'n centrale plek inneemt een sluitsteensoort. En de mens is een sluitsteensoort van ongekende proporties, en dit belast ons met een enorme verantwoordelijkheid. Met het idee, dat de mens onderdeel uitmaakt van de natuur en er niet boven staat, in het achterhoofd, geeft Menno Schilthuizen op het einde ook richtlijnen mee waarmee groen stadsontwerp de kracht van de evolutie kan inzetten voor de volwassenwording van de urbane ecosystemen, voor een geïnspireerde stadsnatuurinrichting. Hoe we gastvrije, van leven bruisende steden kunnen bouwen.

Synopsis

Voorbeelden van evolutionaire en genetische veranderingen bij diverse dier- en plantensoorten door de toenemende verstedelijking.

Jeroen Juchtmans
Leestip van Jeroen Juchtmans
Een goed boek zaait met milde hand vraagtekens. (Cocteau)

Darwin in de stad : evolutie in de urban jungle
Titel:
Darwin in de stad : evolutie in de urban jungle
Auteur:
Menno Schilthuizen
# pagina's:
351 p. : ill.
Uitgeverij:
Uitgeverij Atlas Contact
ISBN:
9789045036267
Materiaal:
Boek
Onderwerp:
Evolutieleer
Sfeer:
Kleurrijk

Gerelateerde leestips