Leestip van Frank De Cloet

Zwarte letters op een witte achtergrond worden een woord, een zin, een paragraaf, een hoofdstuk, een boek! Die zwarte letters bespelen al je zintuigen, je kan zien, horen, ruiken, voelen in de verhalen van anderen. Boeken projecteren een film op je netvlies, een film die je kan kruiden met je eigen ervaringen.

Over idealisme en ontgoocheling in de DDR

27 augustus 2025

Wat als je een ideaal nastreeft en dat ideaal zich tegen jezelf keert? Das Narrenschiff gaat over de levens van mensen die sterk geloofden in een nieuwe, betere wereld en hoe die wereld zich tegen hen keerde. Het Duitsland kort na de tweede wereldoorlog was een turbulente tijd, die uitmondde in twee systemen en twee levensbeschouwingen.

Christoph Hein vertelt de geschiedenis van de DDR in een lijvig boek van 750 bladzijden. Dit aan de hand van de familieverhalen van de toplaag van die nieuwe maatschappij, die nieuwe droom.

Hij volgt die families van in de jaren dertig, toen fascisten en communisten mekaar naar het leven stonden, tot aan de val van de muur, tot aan de ultieme triomf van het kapitalisme.

Het DDR-regime was ten dode opgeschreven, de Russen hadden de industrie ontmanteld en veel intellectuelen waren naar het Westen gevlucht of werden door de nieuwe leiders buitengepest, dikwijls omwille van semantische discussies en verschillende interpretaties van het communisme. De leiders bleven geloven in een fantoom, in een eerlijke wereld, of deden alsof uit eigenbelang.

De twee vrouwelijke hoofdrolspeelsters, Yvonne Goretzka en Rita Emser, huwen veel oudere mannen, de jongere zijn gesneuveld. Ze zoeken zekerheid in onzekere tijden. Beide vrouwen geloven in de nieuwe wereld, maar ontdekken geleidelijk aan dat de DDR een staat is van zelfbedrog, waarin, zoals in elk ander systeem, de opportunisten en de aanstellers het halen van de rest. Niks is zeker en onopvallendheid wordt een overlevingsstrategie, wat uiteindelijk alles verlamt.

Yvonne en Rita slaan zich zo goed en zo kwaad als het kan door het leven, het zijn jonge vrouwen op zoek naar emotionele en lijfelijke liefde, die hun oudere, intellectuele maar levensmoeë mannen niet kunnen geven.

Hun kinderen groeien op in een wereld waarin de partij over alles beslist en keuzes maken dikwijls niet bij henzelf ligt.

De tragiek van het systeem schuilt in elke pagina van het boek. De burgers die voor de oorlog de wereld rondgereisd hadden, zitten gevangen, de ingenieurs moeten werken met vooroorlogse machines, de linguïsten die Westerse talen kennen worden gewantrouwd en de economisten beseffen dat de opgelegde planeconomie tot een schipbreuk van het Narrenschiff zal leiden. Tot overmaat van ramp worden al hun inspanningen na 1989 onthaald op hoongelach. Alles gaat op de schop. Ze verliezen hun jobs en zelfs hun woningen worden opgeëist door de smuilende nazaten van de oorspronkelijke eigenaars.

Christoph Hein is erin geslaagd de sfeer van een tijdsgewricht te vangen. Hij mengt reële politieke gebeurtenissen en personen met de fictieve verhalen van de families Goretzka, Emser, Kuckuck, Kaczmarek en Lebinski. Het is vooral een beschrijving van hoe onrechtvaardig de wereld kan zijn als je onder het verkeerde gesternte geboren bent.