Zorgvuldig opgebouwd, grappig met veel tristesse...

Een turf van 832 pagina’s, als je zo’n boek leest dan weet dat je er dan twee minder kan lezen van die stapel die ligt te wachten. Dat houdt me soms tegen omdat er steeds zoveel moois te lezen valt en als het dan ook nog eens de eerste keer is dat je op scherm leest dan twijfel je? maar soms trekken boeken aan jou. En ja, het heeft mij niet teleurgesteld. Waar ik bij de start mijn reserves had omdat ik niet echt voelde waar dit zou heengaan werd ik gaandeweg geboeid tot verslaafd om gulzig van de ene pagina naar de andere te swipen, eens wat anders dan pagina’s omdraaien met als enig nadeel dat ik ook in het donker kon lezen en er een paar halve nachten aan inboette.

Murray's briljante nieuwe roman, over een Ierse plattelandsclan, is puur plezier dat naar het einde toe overgaat in een thriller die zijn weerga niet kent. Een scherp geschreven familiesoap vol pathos dat tegelijkertijd grappig is maar een harde tristesse in zich heeft. Het verhaal speelt zich af na de crash van 2008 maar gaat ook vier decennia terug in de tijd. Het wisselt tussen de perspectieven van een welgestelde Ierse familie in financiële, emotionele en existentiële problemen: Dickie Barnes, die de autoshowroom van zijn vader heeft overgenomen; zijn vrouw Imelda, een plaatselijke schoonheid van weleer; dochter Cassie, die zich voorbereidt op de universiteit; en de 12-jarige super intelligente zoon PJ.

Het eerste deel is van de tiener Cassie, verwikkeld in een giftige vriendschap met het gouden meisje Elaine, beiden wanhopig om te ontsnappen aan een klein stadje waar mensen “hun auto's vertragen om te zien wie je was zodat ze naar je konden zwaaien”. Het is de kwelling van de 17-jarige schoolverlater Cass, wanhopig op zoek naar goedkeuring van haar manipulatieve beste vriendin Elaine, wiens eigen vader, Mike, een flirtende veehandelaar, een roofzuchtig oog heeft voor de zakelijke mogelijkheden die ontstaan door de dreigende ondergang van Dickie’s garage - om nog maar te zwijgen van de seksuele mogelijkheden die ontstaan door Imelda's ontevredenheid in haar relatie. Ondertussen kijkt niemand in de familie om naar de 12-jarige PJ, die stiekem zijn groeiende voeten in oude, veel te kleine schoenen propt om de gezinskas niet nog meer te legen. Hij zit gevangen tussen fantasie en videospelletjes, snoep en porno, fantastische feiten over de natuur en duistere angsten voor de toekomst. Ze bidden allemaal dat Dickie met de pet naar zijn vader Maurice gaat, die hem het bedrijf naliet om te gaan golfen en van de zon te genieten in de Algarve. Verschillende flashbacks in de roman geven aan dat dit niet zomaar kan, maar het volstaat te zeggen dat Imelda ooit verloofd was met Dickie's jongere broer, Frank, het gouden kind, een getalenteerde voetballer die stierf in zijn tienerjaren.

Maar dan verlaten we het terrein van de tienerangsten en de daarmee gepaard gaande losbandigheid en wordt de roman dieper en breder. Imelda's deel is gestructureerd in een stroom van gedachten bij bijna elke ademhaling van haar. De flashbacks naar haar jeugd, opgevoed in wanhopige armoede met een gewelddadige vader zijn verwoestend, laten geen spaander heel van haar jeugd. Imelda was papa's prinses - en dat is een gevaarlijk iets om te zijn, vooral wanneer rivaliserende harde mannen hun vervallen huisje binnenvallen, uit op wraak. Voor Imelda, in tegenstelling tot Dickie's familie die een paar kilometer verderop in comfort leeft, “kwam het leven gewoon op je af als een bende jongens die uit een busje stappen”. Haar verheffing tot de middenklasse voelt als een sprookje en een ontsnapping maar dat heeft een hoge prijs. zo ziet ze het ook.

Murray heeft er het handje van weg om langzaam zaken prijs te geven, op een rustig tempo de lezer kleine prikken te geven om de ware aard van het hele verhaal te ontrafelen. De hele kracht van dit boek komt voort niet uit wat er gezegd wordt maar uit wat de verschillende personages van elkaar niet weten en het is een leesfestijn om dit als lezer te ontdekken. Hij verbergt vakkundig een groot aantal verborgen geheimen en narratieve wendingen zonder terughoudend te lijken of van de roman een raadspel te maken. Hij brengt zijn personages aan de rand van de afgrond om ze daar te laten balanceren en ze vervolgens tergend diep in het gevaar te storten, gevoed door een krachtige combinatie van pech en vreselijke beslissingen.

Nadat Imelda veel van die verkeerde wendingen onthult die tot de huidige crisis hebben geleid is het tijd om in het hoofd van echtgenoot Dickie te duiken, de stille, ongelukkige familieman die zich in het bos achter het huis voor zijn verantwoordelijkheden verbergt. Zijn deel zou een apart verhaal kunnen zijn maar mag hier niet onthuld worden. Het tempo van het boek zorgt ervoor dat we honderden pagina's lang op onze hoede zijn, en de spanning en onthullingen blijven komen tot het einde. Dit is een uitgebreide, omvangrijke roman, maar hij is vakkundig van tevoren aangekondigd en zit zo ingewikkeld in elkaar dat veel zogenaamde wegwerpmomenten tijdens het lezen waarschijnlijk pas echt tot zijn recht komen bij een tweede lezing. (Doen voor wie er tijd voor heeft!)

Het is de breedte van de generatie-ervaringen die Murray hier zo soepel lijkt in te verwerken die het boek naar een hoger level pusht. Hij is overtuigend, of hij nu schrijft over de seksuele roekeloosheid van een midlifecrisis, over ongemakkelijke schooljongens die over hun spelcomputer gebogen zitten of over tienermeisjes die aan de lijn zijn. Maar hij is ook een duivelse plotter, die een aantal losse eindjes aan elkaar knoopt in een nagelbijtende finale waarin alle personages in en hels aanjagende tempo bij elkaar komen op een wijze die je nagelbijtend op de punt van je stoel zet. Man, man wat een boek!