De vele gezichten van de Belle Epoque

Met The Man in the Red Coat, ook in het Nederlands vertaald, heeft Julian Barnes (°1946) een uiterst boeiend tijdsbeeld geëvoceerd rond de figuur van de arts Samuel Pozzi (1846-1918). Hij was een pionier van de moderne gynaecologie in Frankrijk, een befaamd chirurg die het belang van ontsmetting en hygiëne beklemtoonde, een man die over de grenzen keek en uit het buitenland ideeën meebracht over wat een modelziekenhuis behoorde te zijn. Hij reisde drie keer naar Amerika, bezocht Argentinië, Brazilië en Noord-Afrika, en doorkruiste Europa (met een voorkeur voor Venetië en Bayreuth). Hij schreef: "Chauvinisme is een vorm van onwetendheid".

Deze "wetenschappelijke atheïst", zoals Barnes hem noemt, was ook politiek actief als senator en burgemeester, en koos de zijde van de Joodse officier Dreyfus toen die valselijk van landverraad beschuldigd werd. Een succesvol man dus, een arts "à la mode", een kunstverzamelaar. Al was zijn huwelijk dan weer geen succes. Pozzi was bepaald een womanizer, die het – onder andere – aanlegde met de grote actrice Sarah Bernhardt.

Om Pozzi in beeld te brengen, gaat Barnes uit van het portret dat John Singer Sargent van hem schilderde en waarop hij prijkt in een lange, scharlakenrode kamerjas. Maar het beeld waaiert uit, en we ontmoeten tal van andere figuren: naast Sarah Bernhardt zijn dat onder (veel) meer de onverbeterlijke dandy Robert de Montesquiou, de al even onverbeterlijke provocateur Jean Lorrain, de kroniekschrijver Edmond de Goncourt, Pozzi's dochter Cathérine, en Oscar Wilde.

Vooral Montesquiou, vriend van Pozzi, komt in de schijnwerpers te staan. Ofschoon Montesquiou zelf ondertussen een vergeten schrijver is, heeft hij een groot literair-historisch belang. Hij lijkt model gestaan te hebben voor Des Esseintes in A rebours van Joris K. Huysmans, maar hij was ook een mentor én een model voor Marcel Proust, die zijn maniërismen gebruikte om de homoseksuele baron de Charlus in A la recherche du temps perdu te creëren. Overigens: Marcel Proust heeft eveneens Pozzi ontmoet: zijn vader Adrien was een collega van laatstgenoemde, en zijn broer Robert werkte bij hem als assistent.

The Man in the Red Coat, uitmuntend geïllustreerd, laat zo een heel tijdsgewricht zien. Barnes weidt uit over de verhouding en de mentaliteitsverschillen tussen Frankrijk en Engeland, analyseert het fenomeen dandyisme, heeft het over de seksuele moraal en de mode van het overspel, verdiept zich in de cultuur van de duels. De Belle Epoque was echt niet altijd zo mooi: laster en eerroof leken soms wel een sport – vandaar de duels… – en er fluiten nogal wat kogels doorheen het boek. Eén ervan zal in 1914 Pozzi fataal worden.

Barnes is erudiet, maar zoals altijd is het een genot om zijn werk te lezen dank zij zijn elegante, geestige, ironische stijl. Hij is niet de alwetende biograaf, hij botst herhaaldelijk op "things we cannot know", zaken die we niet kunnen achterhalen omdat ze nu eenmaal ongedocumenteerd in de tijd verdwenen zijn. En wellicht moet je The Man niet echt een "biografie" van Pozzi noemen. In ieder geval is het een aanrader voor iedereen die in zijn tijdperk en in de bijbehorende mentaliteit geïnteresseerd is. En o ja, Pozzi's overweging dat chauvinisme een vorm van onwetendheid is, mag misschien ook een nuttig statement zijn in onze tijden van Brexit en ander opflakkerend nationalisme. Dixit Barnes.