Het verdriet van Gent, of "Het eeuwig huis vol zwarte tegels"

De in Gent geboren schrijver Stefan Hertmans woonde ongeveer twintig jaar (1980-2000) in een huis in Drongenhof, in de wijk Patershol, waar voor hem een belangrijk Gents SS-man tijdens de Tweede Wereldoorlog, Willem Verhulst (1898-1975) met zijn gezin woonde. Dit verneemt de schrijver in 2000 uit Zoon van een "foute" Vlaming, de memoires van Willems zoon en Hertmans' voormalig professor geschiedenis UGent, Adriaan Verhulst (1929-2002).

In De opgang, bestaande uit drie delen, beschrijft Hertmans het (liefdes)leven, het misdadige politieke handelen en de gevangenisjaren van de duivelse nazileider en vader Willem en de dikwijls moeilijke relatie met zijn christelijk-protestantse vrouw Harmina (Mientje) Wijers en zijn kinderen Adri(aan), Letta en Suzy. Vooral in het tweede deel opent de schrijver alle registers van zijn metier als romancier, dichter, theaterauteur, essayist, historisch onderzoeker ... Dankzij het dubbel vertelperspectief - enerzijds de geschiedenis van het gezin Verhulst in Drongenhof, Gent en wijde omgeving en anderzijds de rondleiding (opgang) door de notaris-eigenaar van de beginnende schrijver Hertmans in het vervallen huis in 1979 - voert de schrijver de politieke tragedie telkens opnieuw naar dramatische en lyrische hoogtepunten.

Hertmans houdt de lezer ook een boeiende spiegel voor van de feiten aan de hand van de memoires van overleden protagonisten en getuigenissen van nog levende personages en put ook rijkelijk uit zijn eigen literaire fictie en andere belangrijke Europese literatuur. Het huis in Drongenhof verschijnt in de verhalenbundel Gestolde wolken (1987), in de dichtbundel Het Narrenschip (1990) als "het eeuwig huis vol zwarte tegels", wordt in de dichtbundel Muziek voor de overtocht (1994) zelfs verbonden met de opkomende nazi-ideologie in Europa en is ook ruim aanwezig in de reisessays Steden (1998).

De opgang (rondleiding in het huis) is ook schatplichtig aan de middeleeuwse meesterwerken De Goddelijke Komedie van Dante, de Middelnederlandse satire Van den Vos Reynaerde en het Latijnse Ysengrimus - is Willem Verhulst geen onvervalste Reinaert die voor de rechtbank veroordeeld wordt? Ten slotte is De opgang ook een filosofische studie over goed en kwaad, of hoe misdaden in de geschiedenis nog vandaag doorwerken bij "kinderen van de collaboratie" en in bepaalde culturele en/of politieke kringen. Ik schat Hertmans' collaboratieroman De opgang hoog in, op het niveau van bijvoorbeeld De Kapellekensbaan (1953) van Louis Paul Boon en Het verdriet van België (1983) van Hugo Claus.