Lezerslijn naar leven en literatuur in doordachte taal

Ik maakte kennis met het boek Het afscheid (1957) in de vorm van "cursorisch lezen" in het toenmalige hoger secundair onderwijs van de vroege jaren zeventig in de twintigste eeuw - dank aan de leerkracht die ons mondjesmaat in opeenvolgende lessen met het boek bejegende.

Onzekerheid troef in het verhaal, dat zich afspeelt in een havenstad (lees: Antwerpen) waarbij de hoofdpersonages Willy Jessen (steward) en Pierre Wesselmans (marconist) zich dagelijks 's morgens om 10 uur verplicht moeten melden op het schip de Gambetta en wachten tot 's avonds om 22 u op het al of niet uitvaren van het schip en Wesselmans' vrouw Laure telkens opnieuw afscheid moet nemen. Tot Pierre niet meer naar huis gaat als een vorm van verzet ... en de schrijver Michiels voor een spannend (taal)slot zorgt.

Michiels tilt de roman naar een hoger universeel menselijk niveau dankzij zijn taalgebruik, flashbacks gebaseerd op autobiografische feiten en vooral het laten spreken van de personages. Zo laat hij in de eerste paragraaf een bevelende kapitein "Straks" zeggen en iets later de bemanning op scherp zetten met de melding "Onze missie is een geheime missie". Ook zijn thema's, naoorlogse dreiging, angst, geweld ... kortom de "rotzooi" in de wereld en hoe mensen omgaan met pijn, hoop en liefde, blijven brandend actueel.

Het afscheid is het begin, "een vingerwijzing" naar zijn gehele, verdere oeuvre, de vijfdelige Alfa- en de tiendelige Journal brut-cyclus. Het zijn teksten buiten de categorieën van roman, poëzie, theater, essay ... Ivo Michiels wordt in de Nederlandstalige geschiedenis beschouwd als "de vader van de Vlaamse experimentele roman" dankzij onder meer Het boek alfa (1963; opgenomen in de canon).

Een citaat die in mijn geheugen gegrift is "wie niet praat is ten dode opgeschreven" (uit Dixi(t), 1979, p. 130) vat mijn Michielsleeservaringen samen of hoe honderd jaar na zijn geboorte in 1923 Ivo Michiels mensen en stemmen honderduit op een bijzondere wijze laat spreken.

Voor wie nog meer wil lezen of horen over de mens Ivo Michiels raad ik Meer dan ik mij herinner : gesprekken met Ivo Michiels / door Sigrid Bousset (2011) aan.