Ich will ein Glanz sein

Irmgard Keun was aan het begin van de jaren dertig een rijzende ster in Duitsland, met romans als Gilgi, Eine von uns (1931) en Das kunstseidene Mädchen (1932). Toen Hitler aan de macht kwam, werd haar opgang gestuit. De hoofdrollen in haar werk waren immers jonge, ambitieuze vrouwen die in hun streven naar onafhankelijkheid botsten met de nationaalsocialistische ideologie. Nadat haar boeken door de nazi's verboden werden, ging Keun ­in 1936 in ballingschap en leefde ze onder meer in Oostende waar het kruim van de Duitstalige exilschrijvers neerstreek. Als niet-joodse was Irmgard Keun een buitenbeentje in dat gezelschap. Hoe zij en Joseph Roth er voor elkaar vielen, heeft Mark Schaevers uit de doeken gedaan in Oostende, de zomer van 1936.

Das kunstseidene Mädchen is een plezierige, tragikomische schelmenroman en tevens een ontluisterend portret van het verval en de ontwrichting tijdens de Weimarrepubliek. Het ontroerende verhaal van een provinciemeisje in het Berlijn van de jaren dertig wordt verteld in de vorm van haar dagboekaantekeningen.

De achttienjarige Doris wil vooral ‘ein Glanz’ worden, ook in het Duits geen gangbare term. De roman in drie delen is het overrompelende relaas van deze heldin, die spreekt zoals ze denkt, en schrijft zoals ze spreekt. De directe stijl van een jonge vrouw die de wereld met naïeve ogen bekijkt en de ontwapenende eerlijkheid charmeren. Zij observeert op een bijzonder originele manier wat er rondom haar gebeurt.

Doris noteert zorgvuldig haar belevenissen en gevoelens. Zij beschikt over een ongebreideld gevoel voor cynisme. Haar afrekening met het huwelijk, de godsdienst, de rassenwaan, het literaire snobisme en de moraal van de rijken is heel doeltreffend en ongemeen grappig. Keun geeft een stem aan een meisje met meer ambitie dan talent en meer vertrouwen dan geluk. Het Berlijn van de jaren dertig is een perfect decor voor deze parabel over een jonge dromer die duidelijk de gave, de middelen en de connecties mist om ‘ein Glanz’ te worden. Het tweede en derde deel van Das kunstseidene Mädchen maken komaf met de illusie. De toon wordt somberder en tragischer.

Het beeld dat Irmgard Keun van de eigengereide Doris ophing, paste niet in de ideologie van de nazi’s. Zij omschreven het boek als “Asphaltliteratur mit antideutscher Tendenz”. De boeken van Keun kwamen op de zwarte lijst terecht, haar werk raakte lang vergeten. Das kunstseidene Mädchen is een bijzondere literaire herontdekking: onbevangen en schitterend, grappig en wanhopig, weemoedig en pittig.

Gelezen in het Duits; vertaald in het Nederlands als Het kunstzijden meisje.