Beklemmende 'hypothetische non-fictie': wat als een doemscenario werkelijkheid wordt

Stel: Noord-Korea lanceert out-of-the-blue een kernraket richting Washington. Wat gebeurt er dan de volgende uren ? Dat was het uitgangspunt van onderzoeksjournalist Annie Jacobsen, die ooit genomineerd was voor een Pulitzer-prijs 2015 voor haar boek The Pentagons’ brain. Haar kernoorlog-scenario leest als een thriller en is uiteraard compleet hypothetisch maar door haar talrijke, jarenlange vertrouwelijke gesprekken met topmensen uit de militaire, politieke en wetenschappelijke wereld en haar zeer grondige, jarenlange research en bibliografie is dit toch een ontzettend goed gedocumenteerd en belangrijk non-fictie-boek. Veel van haar bronnen die uit de biecht klapten zijn ondertussen al jaren dood.

Minuut per minuut beschrijft ze wat er gebeurt na zo een aanval. Hoe wordt die raket gedetecteerd, hoe moet er dan gereageerd worden, welke middelen om die neer te halen heeft men, hoe en wanneer wordt de president verwittigd, hoe neemt die een beslissing en hoeveel minuten heeft hij daarvoor, wie adviseert er hem, wat wordt hij door de militaire top geacht te doen en hoe gaat dat technisch in zijn werk, kunnen de politieke en militaire bevelhebbers zich dan nog uit de voeten maken of beschermen ? Wat zou er gebeuren als de VS dan met een nucleaire tegenaanval reageren – waarbij de raketten over het grondgebied van Rusland moeten vliegen om Noord-Korea te bereiken ? Hoe spoort Rusland dit op en hoe wordt er daar dan beslist en gereageerd ? Wat zijn de materiële, meteorologische, ecologische en humanitaire gevolgen als de kernbom effectief op Washington valt ? Of, zo mogelijk nog catastrofaler, op een kerncentrale-complex aan de Californische kust ? Ik denk niet dat ik u een spoiler-alert moet geven om te voorkomen dat u vooraf al weet dat zo’n boek en zo’n oorlog met de totale destructie van de menselijke beschaving eindigt… De auteur focust op de beslissingen en handelingen tijdens de eerste 2 uur na de aanval ; de 2 jaar nadien en de beschouwing of er binnen 24.000 jaar nog archeologische sporen zullen van overblijven slechts enkele pagina’s.

Men kan nog het meest kritiek geven op de nauwelijks geduide beslissing van de auteur over de oorzaak van haar kernoorlog-scenario. Waarom zou Noord-Korea nu zonder duidelijke reden plots enkele kernraketten op de VS afsturen ? Waarom zoiets als begin en bv. geen foute waarneming van de niet al te zuivere detectiesystemen in Rusland, die zelfs ooit wolkenformaties voor raketten aanzagen, of waarom geen escalatie in de Oekraïne-conflict, in de Taiwan-kwestie of een ander conflict …. ? Volgens haar bron is een irrationele beslissing van een paranoïde leider wel degelijk het meest waarschijnlijke scenario waarmee het Pentagon rekening houdt bij het ontstaan van een oorlog.

Desondanks doet dit er eigenlijk zeer weinig toe: je verneemt een schat aan geactualiseerde info over nucleaire bewapening en technologie zoals de grote technologische beperkingen van raketafweersystemen en tegelijkertijd ook veel info over de militaire bevels- en defensiestructuren in de VS, de historische ontwikkelingen van kernwapens, een aantal situaties waarbij door foutieve computerinterpretaties een kernoorlog op het nippertje vermeden kon worden …

En een aantal verrassende nieuwtjes die men enkele jaren geleden nog niet voor mogelijk had gehouden.

Bijvoorbeeld het feit dat Noord-Korea veel sneller dan ooit gedacht de technologie om nucleaire bommen op intercontinentale raketten te monteren heeft kunnen ontwikkelen of de info daarvoor allicht heeft kunnen stelen. Dat het nu allicht al over 50 nucleaire bommen beschikt en mogelijk zelfs al een satelliet in de ruimte heeft gebracht met een kernbom die boven de VS kan afgeworpen worden en op 500 km hoogte tot ontploffing kan worden gebracht: dit is een zgn. elektromagnetisch pulswapen dat alle elektriciteitscentrales in de VS en het hele elektriciteitsnetwerk van de VS kan vernietigen. Dit lijkt op het eerste zicht wat minder vreselijk dan één of twee kernexplosies op Amerikaanse steden maar het ontploffen van één dergelijk bom boven de stratosfeer van de VS zou 90 % van haar inwoners na een jaar tijd kunnen doden: onze afhankelijkheid van elektriciteit voor van alles en nog wat is veel levensbedreigender dan u zou denken.

Of het feit dat diepe en zware bunkers in de omgeving van militaire installaties waarin militairen (of preppers) zich een paar decennia geleden nog veilig waanden bij een inslag van een zeer krachtige waterstofbom geen stand houden als men in plaats daarvan enkele minder zware bommen op een aantal kilometer van mekaar gooit.

Verbazingwekkend zijn soms de secundaire aspecten van een kernexplosie waar je niet meteen aan denkt. De vuurstormen die aan honderden kilometer per uur overal door het land zouden razen als het door honderden bommen getroffen wordt. De brekende stuwdammen. Het asfalt van de wegen dat op meer dan 10 km van de kernexplosie nog volledig vloeibaar wordt en mensen immobiliseert. De weerkundige veranderingen, zoals het uitblijven van neerslag na de oorlog, die de grond compleet dor en hard achter laat en landbouw onmogelijk maakt. En volgens de nieuwste computersimulaties houdt de nucleaire winter met een gemiddelde temperatuurdaling van 15°C over de hele wereld trouwens geen héél jaar aan, zoals men 50 jaar geleden dacht, maar mogelijk zelfs een paar decennia. Zodat onder de grond leven de enige overlevingsmogelijkheid is, temeer daar de ozonlaag voor 75 % vernietigd wordt. Niet alleen de radioactieve vervuiling maar ook de chemische vervuiling op land en in het water, door de vernietiging van de industrie maakt het land decennia onleefbaar. Enzovoort, enzovoort… Het is twijfelachtig of er op lange termijn nog wel mensen zouden kunnen overleven.

Maar het boek is veel meer dan een beklemmende en misselijk makende opsomming van calamiteiten, het gaat vooral over de beslissingsprocessen – de dwingende ketting van acties en reacties. Want uiteraard klaagt de auteur veel zaken aan, zoals het zeer gevaarlijke ‘Launch-on-warning’-beleid van de VS, waarbij ze meteen bij detectie terugslaan en niet wachten tot de eerste bom effectief ontploft is. De dwingende tijdsdruk om te beslissen in zo’n situaties, de militaire logica (of beter waanzin), de paranoia … dat alles maakt dat de kans dat een kernoorlog beperkt in omvang blijft uiterst klein is zodra er één raket gelanceerd en gedetecteerd is. Als de wederzijdse afschrikking faalt is de mensheid gezien volgens alle mogelijke spel-theoretische computersimulaties. Dit boek is één groot pleidooi tegen kernwapens. Die zijn de vijand en niet Noord-Korea, Rusland, China, de VS, Iran of welk land dan ook stelt de auteur.

Jacobsen beheerst zeer goed de trucjes om van een boek een page-turner te maken en hierdoor scheert ze soms wel wat op de rand van de sensatie. Maar toch is dit een zeer urgent en dwingend boek, onmisbaar voor wie wil meespreken over nucleaire oorlog en het voorkomen van het einde van de mensheid.