Wreedheid en lust in Sevilla
Pierre Louÿs (1870 – 1925) werd in Gent geboren, maar hij verbleef er amper. Hij geldt als een Frans auteur, die vriendschappelijke relaties onderhield met figuren als Oscar Wilde, André Gide en Paul Valéry. Herinnerd wordt hij o.m. vanwege zijn Chansons de Bilitis (1895), zogezegd antieke gedichten die door hem ontdekt en uit het Grieks vertaald werden, maar die hij zelf bedacht had. Niemand minder dan Claude Debussy zette drie van die teksten op muziek en die liederen houden nog steeds repertoire. Ook met ander werk, met name La Femme et le Pantin, roman espagnol (1898) had Louÿs onmiddellijk én postuum succes. Deze korte roman werd verfilmd door regisseurs als Josef von Sternberg (met Marlène Dietrich), Julien Duvivier (met Brigitte Bardot) en Luis Bunuel (onder de titel Cet obscur objet du désir met Carole Bouquet).
La Femme et le Pantin vertelt in vijftien hoofdstukjes, telkens voorafgegaan door een titel die de nieuwsgierigheid van de lezer opwekt, het verhaal van Concepcion Perez en hoe zij de mannen ten onder doet gaan. Concepcion is dan wel haar officiële voornaam ("Ontvangenis", denk aan de maagd Maria), haar troetelnaampje is Concha of Conchita (schelp, schelpje… met de gedachte die je daarbij kunt hebben).
Tijdens het carnaval in Sevilla anno 1896 is André Stévenol op zoek naar een avontuurtje. Hij probeert een afspraak te versieren met een mooie vrouw van een jaar of achttien, die hij echter in het feestgewoel uit het oog verliest en daarna toch weer op het spoor komt. Ze geeft hem rendez-vous, maar onderweg naar haar ontmoet hij Don Mateo Diaz, een oudere kennis. Als die verneemt dat André zijn zinnen heeft gezet op Concha, vertelt hij zijn wederwaardigheden. Let op, waarschuwt Don Mateo, "het is de ERGSTE vrouw ter wereld".
Want Mateo heeft zelf een verhouding met Concha gehad. Hij zag ze voor het eerst als een ondeugend kind, weliswaar opgevoed in een klooster, op een lange treinreis door een ingesneeuwd Spanje. Hij zal ze opnieuw ontmoeten als arbeidster in een sigarenfabriek. Ze is dan vijftien jaar (!), uitdagend, verleidelijk, plagerig, impulsief, onvatbaar, en Mateo valt voor haar. Hij zorgt ervoor dat ze de fabriek kan verlaten, overlaadt haar met geschenken, en steunt ook haar moeder financieel in de hoop dat die Concha ervan zal overtuigen dat hij goed voor haar zal zorgen.
Maar Concha speelt een spel van aantrekken en afstoten. Ze wakkert zijn begeerte aan tot het uiterste, maar beroept zich dan op haar maagdelijkheid die ze ten alle koste wil bewaren. Haar glimlach is dubbelzinnig: "tegelijk dezelfde beloften en dezelfde weerstand". Hij wordt letterlijk verslaafd aan haar, ze domineert hem, ze vernedert hem, ze gedoogt hem hoogstens, ze prikkelt zijn jaloezie. Hij is haar willoze ledenpop ("pantin"). Ze verdwijnt tot twee keer toe samen met haar moeder, maar Mateo kan haar niet vergeten.
Hij ziet haar terug in een danszaal in Cádiz, waar ze optreedt. Mateo ziet "slechts drie mogelijkheden: haar verlaten, haar dwingen, of haar doden. Ik koos voor de vierde mogelijkheid, die erin bestond haar te ondergaan." Hij keert met haar weer naar Sevilla, waar hij haar in een fraai huis installeert… maar waar ze hem buitensluit in de nacht dat ze zich daar zouden verenigen. Mateo zal haar pas mogen bezitten nadat hij haar geslagen heeft, en dat wordt een ritueel.
Uiteindelijk lijkt hij met haar te breken. Hij vlucht voor haar en zet pas weer een voet in Sevilla na een jaar gereisd te hebben. "Ik verwacht niets meer van haar dan de vergetelheid; maar een dergelijke pijnlijke ervaring kan en moet gedeeld worden als er gevaar dreigt," luidt zijn ultieme waarschuwing aan André.
Een verwittigd man is er twee waard, luidt het gezegde dat door Concha wordt gelogenstraft.
Concha is duidelijk een zusje van de Diaboliques uit de verhalen van Barbey d'Aurevilly en een type van de fatale vrouw: ze is mooi en meedogenloos, dominant, en ze vindt genot in pijn, zowel de (fysieke) pijn die ze zelf ondergaat als de (morele) pijn die ze anderen aandoet. Louÿs en zijn tijdgenoten waren niet direct feministen – ze wisselden vlot van maîtresse als was het een consumptieartikel – maar anderzijds is een personage als Concha toch een soort van superwoman, met een macht waar mannen niet onmiddellijk tegenop kunnen.
Wat maakt het boekje aantrekkelijk, behalve voor liefhebbers van het fin de siècle en cinefielen die met het origineel willen kennismaken? Ten eerste, Louÿs kende Spanje en hij maakt dan ook efficiënt gebruik van de couleur locale. Ten tweede hanteert hij, in tegenstelling tot veel van zijn tijdgenoten die graag uitpakten met bijzondere adjectieven, een veel strakkere stijl die voor de hedendaagse lezer nog verrassend modern overkomt. Een kleine klassieker in zijn genre.
Vertaald als De vrouw en de ledenpop.
