Doodgezwegen...
Helemaal achteraan in de roman staat een klein zinnetje: “G.W.Pabts’ film Der Fall Molander is de laatste maanden van de oorlog gedraaid in Praag, maar het materiaal is verdwenen. Over de omstandigheden rond de opnames is niets concreets bekend.” Ooit was Georg Wilhelm Pabts als ontdekker van Greta Garbo een van de beroemdste regisseurs van de Weimarrepubliek. Maar na het duistere drama met zijn Der Fall Molander werd hij in de filmgeschiedenis liefst stilletjes vergeten.
Na een mislukt Hollywoodavontuur bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog ging de regisseur op bezoek bij zijn zieke moeder in Oostenrijk. Het Derde Rijk hield hem vast en verleidde hem met gouden-bergenbeloften door Joseph Goebbels en diens marionet Kuno Krämer. Pabts zou over onuitputtelijke middelen mogen beschikken om onder de nazi’s de grootste apolitieke meesterwerken te maken. Het werd een duivelspact, een wervelende parabel over kunst en moraal. Voor Kehlmann het thema in dit Lichtspel: de onmogelijke verhouding tussen vrijheid, kunst en totalitarisme. Kehlmann schrijft over het leven en werk van kunstenaarsgenie Pabts en ontrafeld een donkere episode in de filmgeschiedenis. Met bijrolletjes voor Garbo, Leni Riefenstahl en P.W. Wodehouse, en een sleutelscène rond opgetrommelde ‘figuranten’ die gruwelijk onvergetelijk mag heten. Der Fall Molander. Het straffe, of beter het vreselijkste, is dat de grond van deze waanzin nog klopt ook. De kunstenaar die dacht meesterwerken te maken. Georg Wilhelm Pabst werd geboren in Bohemen. Zijn vroegste films handelden over de situatie van de vrouw in het Duitsland van de Weimarrepubliek. Dat was onder meer het geval met topwerken als Die freudlose Gasse en Geheimnisse einer Seele. In 1931 voltooide Pabst ook zijn alom geprezen Kameradschaft. Voor deze film liet hij zich inspireren door de mijnramp van Courrières, op de Frans-Duitse grens. Duitse mijnwerkers snelden toen, alle nationale tegenstellingen ten spijt, hun ingesloten Franse kameraden ter hulp. Pabst werd als grootse kunstenaar en filmregisseur bekend voor zijn sociaal bewogen films en pleidooi voor internationalisme, tot, .. het drama Pabst. Voor de opnames voor de historische apocalyptische film Der Fall Molander in 1944 liet het regime lange rijen vrachtwagens en treinen vol figuranten aanleveren die na de scene simpelweg werden afgevoerd en vergast. Vereeuwigd voor ze werden vernietigd. De weerzin gerechtvaardigd. Later zou Pabst met Prozess nog wel een werk over de oorsprong van het antisemitisme draaien, maar zoals de titel van zijn laatste film La voce del silenzio voorspellend klonk, zou het tot zijn dood in 1967 rond zijn persoon en werk met veel schroom heel erg stil blijven.
Daniel Kehlmann brengt het werk van Pabst terug in beeld. Hij doet dat al schrijvende met de ene beklijvende beeldscene na de andere. Met een magistrale levensgeschiedenis van Georg Wilhelm Pabts als resultaat. Lichtspel werd een schitterende flitsende roman. Bekijk het boek als oud filmisch topmateriaal met korte zwart-wit contrasten, als een stomme film die met verstomming slaat. Centraal staan de gebeurtenissen rond Der Fall Molander onder regie van de geniale W.A.Pabts. Kehlmann vult de concrete gebeurtenissen in. Lichtspel van Daniel Kehlmann: hedendaagse Duitse literatuur op z’n best, spanning, prachtig proza met fris vertaalwerk, meeslepend, schitterende humor, bangelijk cynisme, een authentieke themaroman.
