Life and Times of Michael K
In Life & Times of Michael K weerklinkt een stem uit de misvormde mond van het hoofdpersonage Michael K, iemand die als simpele en gehandicapte man eigenlijk weinig te zeggen heeft. Zijn moeder kan de zorg voor haar zoon met zijn hazenlip niet aan. Hij groeit op in instellingen en wordt er opgeleid tot tuinier. Als zijn moeder ziek wordt, besluit Michael voor haar te zorgen en haar terug te brengen naar haar geboorteplek. Onderweg sterft ze en wordt Michael opgesloten in kampen.
In twee derden van het boek wijzigt de stem naar die van een kamparts die een dossier over Michael(s) schrijft en hem de aanduiding CM (coloured male) meegeeft. Zo komen we subtiel te weten dat Michael niet alleen gehandicapt maar ook zwart is. Daarmee lijkt hij helemaal monddood in een een Zuid-Afrika dat in een onbepaalde oorlog verwikkeld is. Maar Michael K heeft ook iets obstinaats waardoor hij er in slaagt de kampen te ontvluchten en de vermeende geboortegrond van zijn moeder te bereiken. Daar leert hij min of meer te leven van het land.
De levenswandel van Michael K roept de vraag op wie die man eigenlijk is naar wiens achternaam enkel verwezen wordt met een beginletter. Bij momenten doet hij denken aan een andere K; de arme bankier Josef K van Franz Kafka’s Het proces, die in onduidelijke procedures en om onduidelijke redenen veroordeeld wordt. Michael K breekt in in een schuur om de rolstoel te fabriceren waarin hij zijn moeder ‘naar huis’ wil brengen. Die inbraak is zijn enigste misdrijf in zijn hele leven, en toch wordt ook hij voortdurend als schuldige behandeld, opgesloten, en tot dwangarbeid gedwongen.
Zoals Michael K verwijst naar Josef K, zo wijst die op zijn beurt in de richting van Michael Kohlhaas, een novelle van Heinrich von Kleist. Deze deugdzame paardenkoopman wordt op een dag gevraagd een onbestaande tol te betalen en valt ten prooi aan de wrede willekeur van de bourgeoisie, het gerecht en allerlei andere instanties. Ook van die novelle zijn duidelijke sporen terug te vinden in Coetzees roman. Die intertekstualiteit waarbij de ene tekst de andere oproept, er naar verwijst en ze uiteindelijk verstrengelen, kenmerkt het werk van Booker Prize en Nobelprijswinnaar Coetzee. Voor Life & Times of Michael K put Coetzee behalve uit von Kleist en Kafka’s Het proces uit nog veel meer Kafka. Net als het dier in Het hol graaft ook Michael K zich uit angst voor indringers, op de boerderij van zijn moeder, in een hol in de grond in. Hij leeft daar zoals een dier buiten de tijd en de maatschappij. Zelfs van zijn basisbehoeften doet Michael afstand, net zoals Een hongerkunstenaar, of zoals de hond in Onderzoekingen van een hond, voor wie vasten aan vrijheid is gekoppeld. Als Michael zijn eetlust helemaal verliest, denkt hij, zoals zowel de hond als de hongerkunstenaar, dat die pas zal terugkomen als het eten uit de aarde komt en echte smaak heeft. De kampdokter vraagt zich af of hij misschien alleen het brood van de vrijheid eet.
Michaels zoektocht naar geboortegrond en vrijheid gaat gepaard met het wegvallen van connecties met de buitenwereld; tijd, wetten, woorden, en ultiem zelfs voedsel. De vraag dringt zich op wat er dan van een mens nog overblijft of met welk absoluut minimum een mens nog mens kan zijn. Voor Michael K lijkt het soms simpelweg neer te komen op de stilte en het tuinieren (een mogelijke vingerwijzing naar nóg een literaire hoogvlieger: Voltaires Candide). Het is moeilijk vat te krijgen op wie Michael K is, of wat hij ‘betekent’. De kampdokter doet nog het meeste pogingen hem te ‘begrijpen’, maar ook daaraan ontsnapt Michael, zij het niet door actief verzet. Het is eerder zijn gebrek aan weerstand die zelf weerstand lijkt te worden. Hij weigert zich te laten insluiten in systemen en object te worden van nieuwsgierigheid en onderzoek. Hij lijkt nog het meest op een steen die door de machines van de maatschappij en de oorlog gaat en er als gave steen terug uitkomt. Misschien is hij inderdaad niet meer dan een tuinier, of zelfs maar een steen : “Perhaps I am the stony ground.” Zo’n minimum minimorum is echter moeilijk verteerbaar.
