Van Oklahoma naar Californië

Wie (een deel van) het huidige migratievraagstuk wil begrijpen, zeker als het over economische migratie gaat, kan ik ten zeerste The Grapes of Wrath van John Steinbeck aanbevelen.

Nee, het gaat niet over 'gelukszoekers' uit Afrika of Oost-Europa die naar Europa trekken, niet eens over migranten uit Latijns-Amerika die noordwaarts reizen in de hoop er een beter leven te vinden. De migranten zijn Amerikaanse staatsburgers (een van hun voorouders vocht zelfs mee in de burgeroorlog) die om economische redenen gedwongen worden te verhuizen naar een andere staat binnen de US.

We volgen de familie Joad die voorafgaand aan de gebeurtenissen in het boek een huisje en een lap grond bezit in Oklahoma. De omgeving is woest en het land laat zich met moeite bewerken. Bij een slechte oogst moet er bij de bank geleend worden om te overleven. Het leven is hard, maar desondanks zijn de mensen die er wonen gelukkig ... tot de vooruitgang tot in Oklahoma doordringt.

Eén landbouwer met één tractor kan in veel minder tijd hetzelfde werk verzetten als een dozijn landbouwers samen. Zodra de banken dit door hebben, beginnen ze met de inbeslagname van het vastgoed van klanten die hun leningen niet kunnen afbetalen. In de praktijk gaat dit over de hele lokale gemeenschap. Weigeren om te vertrekken haalt niets uit: hun huis wordt gewoon samen met het land mee omvergeploegd.

'Gelukkig' is er 'hoop' in de vorm van pamfletten waarin plukkers gevraagd worden om aan het werk te gaan in de welig tierende boomgaarden in Californië 'waar je de druiven gewoon uit de lucht kunt plukken.' Het gezin Joad laadt hun hele hebben en houden op een omgebouwd voertuig en begint aan een reis die hen vanuit Oklahoma door Texas, New Mexico en Arizona in Californië zal brengen.

Wat ze slechts gaandeweg beseffen, is dat ze nergens gewenst zijn. Een pamflet waarin 800 plukkers gevraagd worden, werd op duizenden exemplaren verdeeld. Voor elke job zijn er een dozijn kandidaten. Als ze een job vinden, dan krijgen ze een erbarmelijk onderkomen toegewezen en kunnen ze enkel boodschappen doen in een lokale winkel waar de prijzen driedubbel zo duur zijn als elders. Om als katoenplukker te kunnen beginnen, moet je eerst voor een dollar een katoenen zak kopen waar je misschien niet eens het geld voor hebt.

Steinbeck wisselt de perikelen van de familie Joad af met korte hoofdstukjes waarin hij het grotere plaatje schetst. Zo legt hij uit hoe de Mexicaanse landeigenaars uit Californië verdreven werden (Californië maakte ooit een deel van Mexico) en hoe de nieuwe eigenaars wel de vruchten van de gronden die ze bezatten plukten, maar soms niet eens het land bezochten dat bewerkt werd. De landbouwers van vroeger waren managers geworden zonder voeling met het leven en het werk op het veld.

Je wordt er niet vrolijk van, maar het is wel interessant als je dit boek dat dateert uit 1939 leest met een hedendaagse bril. Welke mechanismen zorgen ervoor dat ze in die situatie terechtkomen? Waarom maken ze de keuzes die ze maken? Steinbeck legt het haarfijn uit en je beseft vlug dat er niets nieuws onder de zon is.

Ik heb het boek in het Engels gelezen, in een uitgave daterend van 1958 en het was wel even wennen aan de taal. Steinbeck schreef alle conversaties neer in een dialect waar ik niet vertrouwd mee ben.

Ik geef een voorbeeld uit het zesde hoofdstuk: "a sofa pilla, velvet with a pitcher of an Injun on it" moet ik in mijn hoofd eerst vertalen naar "a sofa pillow, velvet with a picture of an Indian on it" vooraleer ik begrijp waar het over gaat.

Vooral als er een bestaand woord zoals "pitcher" ("werper" in een sportcontext, of "karaf" als je op café gaat) terwijl in werkelijkheid "picture" ("portret") bedoeld wordt, vergt dit enige denkarbeid die een vlotte leeservaring bemoeilijkt.
Gelukkig geraakte ik die extra vertaalslag na een aantal hoofdstukken gewoon. Op den duur lette ik er niet meer op.

Het gebruik van dialect is wel belangrijk omdat de familie door hun taal hun afkomst verraden. Omdat ze uit Oklahoma komen, worden ze 'Okies' genoemd, wat toen het equivalent was van wat het n-woord vandaag is.