Zwemmen en lezen

In Engeland had het tot 1967 geduurd eer de (mannelijke) homoseksualiteit dank zij de Sexual Offences Act niet meer als een misdrijf werd beschouwd. Er golden weliswaar nog restricties: zo waren homoseksuele handelingen alleen niet strafbaar binnen het strikte privédomein, maar konden ze bij voorbeeld wel vervolgd worden indien ze in een hotelkamer plaatsvonden. En door Sectie 28 van de Local Government Act werd onder Margaret Thatcher in 1988 een verbod opgelegd op "propaganda" voor homoseksualiteit via publicaties of in het onderwijs.

Dat betekent natuurlijk niet dat het onderwerp al niet in de Engelse literatuur aan bod was gekomen, maar min of meer bedekt: het zat in de sfeer van The Picture of Dorian Gray van Oscar Wilde (1891) of in de toespelingen in The Flower Beneath the Foot van Ronald Firbank (1923, zie mijn tip aldaar). In Frankrijk sprong men er vrijer mee om. Van Marcel Proust verscheen in 1921 Sodome et Gomorrhe als onderdeel van A la recherche du temps perdu, en hij gebruikte ook de term "homoseksualiteit". Ondertussen is de lezer wel meer gewend en was het een thema in de Regeneration trilogie van Pat Barker (eerste helft van de jaren negentig van de vorige eeuw) en A Little Life van Hanya Yanagihara (2015).

Toen The Swimming-Pool Library, het debuut van de Engelse auteur Alan Hollinghurst (1954) in 1988 – uitgerekend het jaar van de beruchte Sectie 28 – verscheen, was het een evenement.

In een voor Londen bijzonder warme zomer in het jaar 1983, het jaar na de Falklandoorlog, beleeft de jonge en goed ogende William Beckwith, homo, een telg van goeden huize die het niet nodig heeft om te werken, zijn hoogdagen, zijn belle époque – zij het met een vaag voorgevoel van onheil. Dat onheil wordt nergens in het boek nader benoemd, maar het laat zich raden dat het aids is. Inmiddels leidt Beckwith een ongeremd promiscue leventje, met een zekere voorkeur voor jonge jongens van lagere standen.

De oude heer wiens leven hij redt door het toedienen van eerste hulp wanneer die in de toiletten van Kensington Gardens een hartaanval krijgt, blijkt Lord Charles Nantwich te zijn die als jonge man in Soedan recht moest spreken toen dat nog een overwegend Engelse kolonie was. Nantwich zal aan Beckwith vragen om zijn biografie te schrijven aan de hand van foto's, dagboeken en interviews. Dat levert een aantal inzichten op over het lot van de homoseksuele gemeenschap vóór 1967 (op school, in de kolonie, tijdens de jaren van de Tweede Wereldoorlog), maar ook onaangename verrassingen zoals de rol van Beckwiths eigen grootvader, thans bestuurder van de opera, maar voorheen openbare aanklager en politicus.

De "zwembadbibliotheek" is meerduidig. Op de lagere privéschool van William Beckwith werd aan oudere leerlingen een zekere verantwoordelijkheid toevertrouwd, en die kregen dan de titel "librarian" ofte bibliothecaris. Aangezien William altijd al een fervent zwemmer was, werd hij dan ook "zwembadbibliothecaris", en de kleedkamer werd aangeduid als "zwembadbibliotheek". Daarnaast blijkt het huis van Charles Nantwich niet alleen een opmerkelijke bibliotheek, maar – in de kelder – ook een mozaïekvloer te bevatten van een bad uit de Romeinse tijd. Ten slotte leent William wel eens een gay thriller van de redder van het zwembad in de Corinthian Club (de "Corry") waar hij omzeggens elke dag gaat zwemmen.

Verwijzingen naar homoseksualiteit in de kunsten ontbreken niet. Niet toevallig bezoekt William met zijn grootvader en een vriend een voorstelling van de opera Billy Budd, en ziet hij de oude Peter Pears door de zaal schuifelen. Regelmatig wordt verwezen naar Ronald Firbank. En er wordt verwezen naar Oscar Wilde en zijn toneelstuk The Importance of Being Earnest, waarvan de titel zou moeten gelezen worden als The Importance of Being Uranist.

De (vele) seksscènes in The Swimming-Pool Library zijn expliciet en behoorlijk rauw – Beckwith is een roofdier – maar Hollinghurst biedt bij tijd en wijle toch ook wat comic relief, zoals de kostelijke beschrijving van een etentje in de club van Lord Nantwich. En de toon kan zelfs teder en nostalgisch worden, zoals de beschrijving van de platonische gevoelens van Nantwich voor zijn zwarte bediende Taha. Die zal door een stel racisten worden doodgeslagen in de jaren vijftig, waarmee een parallel wordt getrokken met de fysieke agressie die William in 1983 van een stel skinheads moet ondergaan.

Hollinghurst biedt een indringend beeld van een gemeenschap en van een periode, of zelfs van twee periodes, die van Beckwith en die van Nantwich. Hij oordeelt niet, hij moraliseert niet, hij schrijft. En dat schrijven heeft een hoog literair gehalte, zodat je in dit geval uit de omschrijving "gay literatuur" voor mijn part het woordje "gay" kunt weglaten.