" ...de droom van vrede en vrijheid leeft overal." (Lisa Fittko)

Als je ooit, op weg naar Spanje, uitstapt in Banyuls-sur-Mer, kan ik je een adresje aanraden. Xadic del Mar. De patron zal je voor je ogen een heerlijke maaltijd bereiden. Een menukaart is er ver zoek. Als je binnentreedt, observeert hij je, doet een babbeltje en op basis van deze wederzijdse ervaring tovert hij je verse zaligheden, een exquise maaltijd vergezeld met de beste wijnen uit het achterland. En als je dan wel en voldaan naar buiten gaat, doe dan, alsjeblieft, even de moeite om stil te staan bij het huis aan de overkant, een klein en onopvallend rijhuis, maar voor velen het huis van waaruit hun vlucht naar de vrijheid werd gepland. Het huis waar tijdens de oorlog Lisa, Lisa Fittko een thuis vond.

Eindelijk is de autobiografie van deze uitzonderlijke vrouw naar het Nederlands vertaalt. Zelf las ik hem eerst in het Frans, maar de vertaling door Michel Bolwerk was een ervaring. Foto's, kaarten, historische achtergronden en de levensverhalen van vervolgde personen geven het nog meer diepgang. En op de voorflap een aquarel van de Querroig in wiens schaduw zovelen de vrijheid zochten en zoeken, de top van waarop men het wondermooie landschap van de Côte Vermeille kan aanschouwen, van Argelès, waar Felix Nussbaum zichzelf verloor in de donkere kampen, tot Portbou, waar Walter Benjamin zichzelf de dood in zoog.

Maar wie is die Lisa Fittko toch? Aan u om het te ontdekken. Eén ding kan ik je wel verklappen, in mijn ogen (al is dat ook heel persoonlijk), één van de dapperste vrouwen. Een vrouw die met risico voor eigen leven anderen trachtte te redden. Een vrouw die anderen het pad van de vrijheid wees, om zelf weer af te dalen naar mogelijke ketens om weer anderen te redden.

Eén van hen was Walter Benjamin, de parelvisser, die als hij aan de grens in de schaduw van de Querroig, de hand van Lisa loste de vrijheid voelde. Hij moet hoopvol zijn geweest, ontsnapt aan concentratie- en dodenkampen. Bij de afdaling naar Portbou sloeg echter het noodlot toe. Cerberus was ontwaakt.

Als je na die heerlijke maaltijd het kleine en bescheiden rijhuis hebt aanschouwt en naar Spanje verder reist, hou de woorden van Lisa Fittko voor ogen:

"Ik kan me herinneren dat ik toen op de terugweg voor het eerst met open ogen naar mijn omgeving keek, de onwaarschijnlijk blauwe zee en de bergketens met de groene wijnbergen, daartussen al een beetje goud, en een hemel zo blauw als de zee. Je kunt het niet beschrijven, je moet er geweest zijn."

En als je dan, de heerlijke smaken van Xadic del mar nazinderend in je mond en de dans van zee, rotsen en groen nog op je netvlies, de grens met Spanje zomaar over kan, besef dan, alsjeblieft, dat dit kan dankzij de moed van mensen als Lisa Fittko. Vele anderen, vroeger en vandaag, is die vrijheid niet gegund.